Allah (c.c) gerek Yüce Kitabı'ndaki birçok ayet-i kerimede ve gerekse Elçisi aracılığıyla birçok hadis-i şerifte Müslümanlardan, uğruna çabaladıkları işler konusunda yüce bir himmete/ideale sahip olmalarını ve elde etmek için gayret gösterdikleri işlerin de ideal işlerden olması gerektiğini talep etmektedir.

Konuyla ilgili ayetlerden ilki, Rahmân'ın kullarına ait özelliklerin anlatıldığı şu ayet-i kerimedir: " Onlar, "Ey Rabbimiz! Eşlerimizi ve çocuklarımızı bize göz aydınlığı kıl ve bizi Allah'a karşı gelmekten sakınanlara önder eyle" diyenlerdir. (Furkân, 25/74). Zira Yüce Allah bu ayet-i kerimede müttakilere önder olmamız için kendisine niyazda bulunmamızı bize öğretmektedir. Bu makam ise nübüvvet makamından sonra her türlü makamın üzerindedir. Bu noktadan hareketle Rahman'ın kullarına ait sıfatlardan biri de, nübüvvet makamından sonra en yüce makama talip olmaları ve ona ulaşmak için var güçlerini seferber etmeleridir. Konuyla ilgili diğer ayetler ise şunlardır:

" Herkesin yüzünü ona doğru çevirdiği bir yönü vardır. Öyleyse hayırlarda yarışın. Nerede olursanız olun, Allah sizin hepinizi bir araya getirecektir. Şüphesiz Allah her şeye kadirdir." (Bakara, 2/48).

" Çalışanlar böylesi için çalışsınlar!" (Sâffât, 37/61).

" Mûsâ için, Tevrat levhalarında her şeye dair bir öğüt ve her şeyin bir açıklamasını yazdık ve ona şöyle dedik: "Şimdi onları kuvvetle tut, kavmine de emret. Onları en güzeliyle alsınlar. Yakında size fasıkların yurdunu göstereceğim." (A'râf, 7/145).

" Onun (içiminin) sonu bir misktir (ağızda misk gibi koku bırakır). İşte yarışanlar, bunun için yarışsınlar." (Mutaffifin,83/26).

"Ey Yahya, kitaba sımsıkı sarıl" dedik." (Meryem,19/12).

Konuyla ilgili hadislere gelince:

Ebu Hüreyre'den(r.a) gelen bir rivayette, Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmuştur:" "Kuvvetli mü'min, (Allah katında) zayıf mü'minden daha hayırlı ve daha sevimlidir. Her ikisinde de hayır vardır. Sen, sana yararlı olan şeyi elde etmeye çalış. Allah'tan yardım dile ve acziyet gösterme. Başına bir şey gelirse, "şöyle yapsaydım, böyle olurdu" diye hayıflanıp durma. "Allah'ın takdiri bu, O, ne dilerse yapar" de. Zira "eğer şöyle yapsaydım" sözü şeytanı memnun edecek işlerin kapısını açar."(1) Allah Rasulü'nün şu sözlerini bir düşün," sana yararlı olan şeyi elde etmeye çalış"," Allah'tan yardım dile " yani sana faydası olan bir şeyi isterken O'ndan yardım dile ve  "acziyet gösterme " yani faydalı olanı istemede acziyet gösterme. Mü'min için ise ilimden daha yararlı bir şey yoktur. Âlimler, "Beden rahatlığına düşkünlükle ilim elde edilemez" demişlerdir. İmâm eş-Şâfiî (r.h) bir şiirinde şöyle demiştir:

Ayağı yere basan biri ol lakin Himmetinin başı Süreyya'da olan biri ol

İlim tahsilinde âli himmet olmanın önemi hakkında yazılan manzum eserlerden biri de İmâm Zemahşerî'ye ait olan bir şiirdir ki başı şöyledir:

İlim uğruna uykusuz kalmam, benim için daha lezzetlidir

Hoş nağmeli dilbere vuslattan ve boynuna uzunca sarılmaktan

Şiirin sonunda ise şöyle der:

Ey temennilerle mertebeme erişmeye çalışan!

Aşağı olanla yüce olan arasında nice fark var!

Ben geceyi uykusuz geçireyim; sen ise uykuyla

Geceleyip de sonra bana ulaşmayı mı beklersin?

Bu konuda irad edilen bir şiir de İmâm İbn Hişâm en-Nahvî el-Ensârî'ye (ö. 761/1360) ait olan şu şiirdir.

İlme erişir ilim için sabreden

Bolca vermeye katlanmalı güzele talip olan

Yücelere ermek için az da olsa nefsini ezmeyen

Zilletle kardeş yaşar bir ömür boyunca

İmâm en-Nevevî (r.h) bu meyanda şöyle der: "İlim tâlibinin âdâbından biri de hilim ve sabırdır. Bir de âli himmet olmalı; yani çok olana erişme imkânı varsa aza razı olmamalı. Öte taraftan ilimle iştigalde elde ettiği fırsatı kaçırmamalı ve imkân bulduğu zaman -bir saat sonra gerçekleşeceğinden emin olsa bile- az da olsa faydalı olanı tahsil etmeyi geciktirmemeli. Zira geciktirmenin nice afetleri vardır. Bir de ertelediği bilgi yerine, belki ikinci zamanda başka bir faydayı/bilgiyi tahsil etme imkânı bulur. Rabi b. Süleyman el-Muradi, İmam eş-Şafii ile ilgili şunu aktarır: "Te'life verdiği önemden dolayı ben Şafii'yi, gündüz yerken ve gece uyurken hiç görmedim." İlim talibi, bıkmaması ve motivasyonunu kaybetmemesi için güç yetiremediği bir yükün altına girmemeli. Bu ise kişiden kişiye değişiklik gösteren bir husustur. İlim talibi, hocasının meclisine gelip de onu görmediği zaman orada bekler ve dersini kaçırmaz; ancak hocanın belli bir vakitte ders okuttuğunu bildiği için orada beklemesinden hocasının hoşnut olmayacağından endişe ederse o zaman beklemez ve o vaktin dışında ders okumayı talep ederek de hocasını sıkıntıya sokmaz."(2)

Dipnotlar

 1-Taberânî (76); Müslim, (2664).

 2-Nevevî, el-Mecmu,1/69.