"İnkılab-ı hakikat olmaz. Nev'-i mutavassıtın silsilesi devam etmez. Tahavvül-ü esnaf, inkılab-ı hakâikin gayrısıdır. Mahlûkatın her nev'ine, her ferdine ve o nev'e ve o ferde mürettep olan âsâr-ı mahsusasını müntiç ve istidad-ı kemâline münasip bir vücudun verilmesidir. Hiçbir nev'i müteselsil-i ezelî değildir. İmkân bırakmaz. İnkılâb-ı hakikat olmaz. Mutavassıt nev'in silsilesi devam etmez. Tahavvül-ü esnaf inkılâb-ı hakaikin gayrısıdır. Madde dedikleri şey, sûret-i mütegayyire, hem harekât-ı mütehavvile-i hadiseden tecerrüd etmediğinden hudûsu muhakkaktır. Kuvvet ve sûretler, a'râziyetleri cihetiyle envâdaki mübâyenet-i cevheriyeyi teşkil edemez."

İzah: Mahlûkatın mümkin oluşu böyle bir iddiaya mahal vermez. Bir şey yaratılınca evveli vardır. Âlem mümkinat, vacibe nispeten, halık ismine göre mahlûk… Zatı noktasında masiva…

Hak ismi değişmekten münezzehtir. Tecelli de değişme olmaz. Kendi kendine bir hakikat başka şeye dönüşemez. Bir canlıda hangi isim tecelli ettiyse o kıyamete kadar değişmez.

Maymun insanlaştı ise insan türü kalkmalı… Sorumsuz bir neslin inşası için kasıtlı olarak kullanılan bir şey. Biri diğerine inkılap etmedi. Çok uzun zamanda maymun insanlaştı ise bu kural bütün hayvanlar için geçerli olmalıdır. Bu kanuna göre milyonlarca tür canlı için geçerli olmalı, ve ara fosil olmalı…. Java, Pekin adamları sahte … ve arada net bir kanıt yok.

Mutavassıt nev, devam etmez, katır… Katır evrimle olsa, arada katır vs bir şey kalmaz.

Tahavvül-i esnaf,…. Katır, eşek ve attan başka bir şeydir. Oksijen artı hidrojen; su oluşur. Su artık başka bir şeydir. Oksijen ve hidrojen müstakillen devam ediyor.

 "Şu kâinatın mevti mümkündür. Çünkü birşey kanun-u tekâmülde dâhil ise, o şeyde alâküllihal neşvünemâ vardır. Neşvünemâ ve büyümek varsa, ona alâküllihal bir ömr-ü fıtrî vardır. Ömr-ü fıtrîsi varsa, alâküllihal bir ecel-i fıtrîsi vardır. Gayet geniş bir istikrâ ve tetebbu ile sabittir ki, öyle şeyler mevtin pençesinden kendini kurtaramaz."

İzah: Şu görülen mahlûkat ölüyorsa, kâinat da ölecek. Tekâmüle dâhil olanın ölmesi mutlaktır. Taşlar bir araya geldi, şu bina bir gün yıkılacak. Taş kendi başına bir varlık, tekâmüle girmedi, kıyamete kadar baki kalır. İnsan bedeninde tekâmül var, ruh bir anda yaratılıyor, ibdaen, o zaman ölmez ve yok olmaz.

İnsandaki tüm kanunlar kâinatta da geçerli, meyvenin ölmesi ağacın öleceğine delalet eder.

"Kadîr-i Zülcelal'in iki tarzda icadı var. Biri; ihtira' ve ibda' iledir. Yani hiçten, yoktan vücud veriyor ve ona lâzım her şeyi de hiçten icad edip eline veriyor. Diğeri; inşa ile, san'at iledir. Yani kemal-i hikmetini ve çok esmasının cilvelerini göstermek gibi çok dakik hikmetler için, kâinatın anasırından bir kısım mevcudatı inşa ediyor."

İzah: Ruhumuz ibdaen, bedenimiz inşaen yaratılıyor. Ruh direkt, anne rahminde belirli bir safhada, yaratılıyor. Melekler de ibdaen yaratılıyor. Meleklerde terakki yok. Bugün yağan yağmura müekkel melek, bugün yaratılıyor. O başka bir şey olmuyor. Makamları sabit. İnşa ile yaratmanın hikmeti, çok isimlerinin tecellilerini göstermek amacıyla… Cennette inşa yok. Ahiret ibda âlemi. İnsan doğrudan 43 yaşında yaratılsa idi, nutfe, alaka…. Bu sanatların hiçbiri gerçekleşmeyecek, oradaki isimler tecelli etmeyecekti. Allah daha çok esma tecelli ettirmek için safha safha yaratıyor. Kuzular, danalar, bebekler çocuklar olmayacaktı. Gonca gül olmayacaktı. Dünya hikmet, ahiret kudret dünyası …

"Sâni-i Kâinat, elbette kâinat cinsinden değildir. Mahiyeti, hiçbir mahiyete benzemez. Öyle ise, kâinat dairesindeki mânialar, kayıtlar Onun önüne geçemez, Onun icraatını takyid edemez. Bütün kâinatı birden tasarruf edip çevirebilir. Eğer kâinat yüzündeki görünen tasarrufat ve ef'âl kâinata havale edilse, o kadar müşkülât ve karışıklığa sebebiyet verir ki, hiçbir intizam kalmadığı gibi, hiçbir şey dahi vücutta kalmaz, belki vücuda gelemez.

İzah: Allah için az çok büyük küçük fark etmez. Mahiyetinin mübayeneti ve âdem-i takayyüd. Allah vacib, mahlûkat mümkin… Zorluklar azlar çoklar mahlûkat için geçerli. İnsanın ve yazının mahiyeti çok farklı, insan her cümleyi rahat yazar. Hiçbir yazı onun için zorluk teşkli etmez, güneş de çiçek de aynıdır. Güneş de, çiçek de yazıdır. Allah da mahlûk cinsinden olmadığı için, güneşi de, çiçeği de aynı kolaylıkta yaratır.

-devam edecek-