فَانظُرْ إِلَى آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ ذَلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Bu ayette iman esaslarının –Allah'a imandan sonra- ikincisini teşkil eden ölümden sonra yeniden dirilişi/haşir akidesini ispat etmektedir.
Bu asırda haşir akidesini harika bir tarzda ispat eden Bediüzzaman hazretlerinin yazdığı haşir risalesi bu ayetin bir nevi tefsiridir. Bu ayetin ve onun hakiki bir tefsiri olan "Haşir Risalesi" hakkında Allah'ın himayesi ve inayetini gösteren bazı noktaları şöyle açıklamak mümkündür:

1). Bu ayetin meali şöyledir: "Allah'ın rahmetinin izlerine bir bak: Ölü toprağa nasıl can veriyor! Şüphesiz ölüleri diriltecek olan da O'dur. O'nun her şeye gücü yeter" (Rum, 30/50).

Bu ayeti Muhakemat adlı eserinde tefsir etmeyi düşünen Bediüzzaman hazretleri o zaman buna muvaffak olamaz.

Daha sonra yazdığı (Dokuzuncu Şua Onuncu Söz'ün Mühim Bir Zeyli ve Lâhikasının Birinci Parçası: Şualar, 180 )

Dokuzuncu Şuânın başında diyor ki: "Lâtif bir inayet-i Rabbâniyedir ki: Bundan otuz sene evvel, Eski Said yazdığı tefsir mukaddemesi Muhâkemat namındaki eserin âhirinde 'İkinci Maksat: Kur'an'da haşre işaret eden iki âyet tefsir ve beyan edilecek. Nahu: Bismillâhirrahmanirrahîm' deyip durmuş. Daha yazamamış. Hâlık-ı Rahîmime delâil ve emârat-ı haşriye adedince şükür ve hamd olsun ki, otuz sene sonra tevfik ihsan eyledi."

"Evet bundan dokuz-on sene evvel, o iki âyetten birinci âyet olan:

 فَانْظُرْ اِلَى آثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِى اْلاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ ذلِكَ لَمُحْيِى الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ferman-ı İlahî'nin iki parlak ve çok kuvvetli hüccetleri ve tefsirleri bulunan Onuncu Söz ile Yirmidokuzuncu Söz'ü in'am etti. Münkirleri susturdu"(Asa-yı Musa, 214 )

Bu ayetlerden birisi, "Onuncu Söz/Haşir Risalesi", diğeri ise Yirmi dokuzuncu söz risalesi.

Haşir Risalesinin harikalığını gösteren bazı nükteler:

1). Haşir risalesinin kaynağı olan ilgili ayetin iki cümlesi vardır.

Birinci cümle: فَانْظُرْ اِلَى آثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِى اْلاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا (Allah'ın rahmetinin izlerine bir bak: Ölü toprağa nasıl can veriyor!), dirilişin keyfiyetinden söz etmektedir. Keyfiyet ise, bir şeyin örneğini, misalini, suretini tasvir eden hakikattir. Bu cümlenin 12 kelimesi ve manasına uygun olarak Haşir Risalesinde, önce 12 surete yer verilmiştir.

İkinci cümle: اِنَّ ذلِكَ لَمُحْيِى الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (Şüphesiz ölüleri diriltecek olan da O'dur. O'nun her şeye gücü yeter) dirilişin gerçeğinden söz etmektedir. Cümlenin on iki kelimesinden biri olan başındaki "İnne" edatı ile konunun tahkikine ve hakikatine işaret edildiği için, 12 suretten sonra 12 hakikat açıklanmıştır.

2) Bediüzzaman hazretleri, genel olarak 10. Ve 29. Sözleri kast ederek

"Lâtif bir inayet-i Rabbâniyedir ki: Bundan otuz sene evvel, Eski Said yazdığı tefsir mukaddemesi Muhakemat namındaki eserin ahirinde.." diyerek "dokuzuncu Şuadan 30 sene öncesine" işaret etmiştir.

a). Kuvvetli bir ihtimalle Üstadın bu sayıyı nazara vermesinin bir hikmeti, Haşrin tefsir edildiği ayetin içinde bulunduğu Rum suresinin tertip numarasının: 30 olmasıdır. Bu tehirin bir hikmeti bu surenin tertip numarası ile, Besmelesinin 30 sene önce çekilen ilgili ayetin tefsir edildiği zaman süresi arasındaki müddetin 30 yıl olmasının tevafukundaki bir sırrın olduğuna işaret etmektir.

b) "Evet bundan dokuz-on sene evvel, o iki ayetten birinci ayet olan(Haşir risalesinin başlığı) "Fenzur" ayetiyle 10.cu ve 29. Sözü ikram etti" diyerek bu iki sözün kaynağı olan ayetin tefsir edildiği yılların da 9-10 yıl olduğu tevafukuna işaret etmiştir.

c) Burada 9-10 yıl sonra yazılan bu iki sözün bu macerasını 9. Şuada zikretmesi de tevafukun bir sırrına işarettir. Ayrıca 29. Sözdeki ayetin bir tane değil birkaç tane olduğuna "dokuz ve on sene sonra ikinci âyet olan başta mezkûr âyât-ı ekberin tefsirini bu risale ile ikram etti" cümlesiyle işaret edilmiştir. (Şualar, 181).

3) Besmelesinin çekilmesinden yaklaşık 17 yıl sonra bu ayetin tefsiri 1926 yılında yazılmıştır. Ayetin son cümlesinin ilk kelimesi olan " وَهُوَ " nin ebced değeri de 17'dir.

4) Bu ayetin mukattaat sureler sistemindeki tertip numarası: 1989=153x17'dir.

5) Bu " وَهُوَ " kelimenin buradaki tekrar sayısı da: 153'tür. Bu sayı 1'den 17'ye kadarki sayıların toplamıdır. Çarpım tablosundaki yeri: 9X17'dir.

 6) Öyle anlaşılıyor ki, Haşir risalesinin yazıldığı tarih:1926'dır.

7) Ayette rahmet izlerinin izlenmesi emredilmektedir. Biz de bakıyoruz ki, Mukattaat sureler sisteminde ilk defa rahmet kelimesi Bakara suresinin 64. Ayetinde geçmektedir. Buradaki rahmet kelimesinin izini sürdürüyoruz ve görüyoruz ki, bu iki rahmet kelimesi arasında tam 1926 ayet yerleştirilmiştir.

8) İzini sürdürdüğümüz "Rahmet", Allah'a aittir. İlginçtir, Kur'an'ın başından buraya kadar ki Allah lafza-i celalin tekrar sayısı da: 1926'dır.

 9) buradaki 50. ayetin başında yer alan emir kipinin mazisi olan "Nazara" fiilinin ilk harfi "N"un ebced değeri de: 50'dir. İşari manasıyla bu emrin muhatabı olup bu ayeti eşsiz bir tarzda tefsir eden asrın müceddidi Bediüzzaman hazretlerinin o günkü yaşı da :50'dir.