ADALET VURGUSU
Tartıyı adaletle yapın, terazide eksiklik yapma¬yın.”(Şuara: 26/182) Bilindiği gibi, Kur'an'ın dört temel konusu vardır: Tevhit, nübüvvet, haşir ve ibadet ile adaletten ibaret olan ubudi¬yet... Bu yüzden Kur'an'ın dört esasından biri olan adale¬tin dört defa tekrarlanması mânidardır.
وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ
"Tartıyı adaletle yapın, terazide eksiklik yapmayın."(Şuara: 26/182)
Bilindiği gibi, Kur'an'ın dört temel konusu vardır: Tevhit, nübüvvet, haşir ve ibadet ile adaletten ibaret olan ubudiyet... Bu yüzden Kur'an'ın dört esasından biri olan adaletin dört defa tekrarlanması mânidardır.
Bir diğer önemli nokta da şudur:
Gök ile yerden bahseden ayetler arasında zikredilen "ölçü/denge" kavramı, üç defa "tartı aleti" manasında olan "mizan" kelimesiyle, bir defa da "mutlak adalet/ölçü" anlamına gelen "vezin" kelimesiyle ifade edilmiştir.
Bu farklı iki kavram, bize iki hususu ders vermektedir:
Birincisi: "Vezin" kelimesinin işaret ettiği ve bir atomun özgül ağırlığı gibi, cemiyetin bünyesinde var olması gereken bir temel adalet anlayışını ifade eden adalet kavramıdır. Eğer bu kavram, insanlar tarafından doğru bir şekilde anlaşılmaz ve sağlıklı bir rotaya oturtulmazsa adalet namına zulümlerin yapılması kaçınılmaz olur.
İkincisi: Adalet kavramının işleyiş tarzını gösteren ve icrasının bir diğer adı olan "mizan" kelimesidir. "Mizan," yasa, kanun, tüzük ve benzeri yönetmelikleri de ihtiva eden ve adalet kavramının dışa yansımasını sağlayan bir ölçüdür.
Adalet Kavramı ve Seçilen Kelimeler
Bilindiği üzere, Kur'an'ın icaz parıltılarından birisi de ayette yer alan kelimelerden her birisinin, içinde bulunduğu ayetin genel olarak ortaya koymak istediği bir hususu ifade edebilmesidir.
Bu konuyla ilgili olan çok çarpıcı misallerden birisi,
وَلَئِن مَّسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِّنْ عَذَابِ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ يَا وَيْلَنَا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ
"Yemin olsun ki onlara Rabbinin azabından ufak bir esinti dokunsa, şüphesiz, 'Eyvah bize!.. Gerçekten, Biz zalim kimselermişiz!' diyecekler."( el-Enbiya, 21/46) şeklindeki ayettir. Kur'an-ı Kerim, bu cümlede, azabı dehşetli göstermek için, en azının tesir derecesini en şiddetli bir tarzda ifade etmiştir.
وَلَئِن مَّسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِّنْ عَذَابِ رَبِّكَ
"Onlara, Rabbinin azabından ufak bir esinti dokunsa." cümlesinde yer alan altı kelimenin her birisi "azlığı" ifade etmekle, Kur'an'ın "az bir azapla çok korkutma" maksadına hizmet etmişlerdir. İlk kelime "lein" lâfzı "faraza, eğer " anlamında olup şek ifade eder; şek ifade etmekle de "azlığı" gösterir. İkinci kelime "messe" fiilidir. Bu kelimenin anlamı "hafif dokunmak"tır. Yine azlığı ifade eder. Üçüncü kelime "nefha" lâfzıdır. Bu kelime üç yönden "azlığı" ifade ediyor: a. Anlamı "bir kokucuk" olduğu için azlığı ifade eder. b. Sarf ilmi açısından kelimenin yapısı, "ism-i merre"dir. "Biricik" anlamında olup "azlığı" gösterir. c. Kelimenin sonundaki "tenvin," tenkir ve taklil içindir. O da azlığı ifade eder. Dördüncü kelime,"tab'iz"i, yani bir şeyin bir parçasını, az bir kısmını ifade eden "min"" lâfzıdır. Beşinci kelime "azab" lâfzıdır ki "nekal" ve "ikab"a nispeten hafif bir cezadır. Azlığı gösteriyor. Altıncı kelime "Rabbike" lâfzıdır. Allah'ın Cebbâr, Kahhâr, Müntakim isimleri yerine, şefkati gösteren bu kelimenin kullanılması "azlığı" ifade etmek içindir. Bu kayıtların işaretleri çerçevesinde ayetin meali, şöyle verilebilir:
"(Resulüm!..) Eğer o inkârcılara, senin şefkatli Rabbinin azabının ufak bir parçasından görünmeyecek kadar küçük bir kokucuk, bir defaya mahsus, faraza azıcık dokunuverse; zalimler 'Mahvolduk!' diyecekler."(1)
Açıklamakta olduğumuz ayet-i kerimede de aynı üslûp söz konusudur. Şöyle ki:
Söz konusu ayetin takip ettiği asıl maksat, insanların zihnine adalet kavramını yerleştirmek ve onları doğru bir adalet anlayışına yöneltmektir. Kullanılan kelimeler de aynı eksende görev yapmaktadır. Meselâ: Ayette geçen ilk kelime "ekiymû"dur. Bu kelime, bir işi usulüne uygun yapmayı ifade eder. Buna göre, ayette, adaletin sağlam bir temel üzerine kurulması vurgulanmıştır. Nitekim, Kur'an'da sıkça kullanılan "ekiymu's-salât" tabiri, namazın şartlarına uygun kılınmasını ifade etmektedir. İkinci kelime "el-vezn"dir. Bu kelime, genel anlamıyla adalet ölçüsünü ve bir evrensel değerler manzumesi olarak adalet kavramını ifade eder. Üçüncüsü "el-Kıst" kelimesidir. Bu kelime de burada "sağlam denge kanunu" anlamında adalete işaret etmektedir. Dördüncü kelime "lâ tuhsiru"dur. Bu kelime zarar ve hüsranı ifade eder. Ayetteki anlamı ise "başkalarına zarar vermemek, dengeleri başkasının aleyhine bozmamak, adalet ölçüsünü değişik kesimlere göre farklı ayarlamamak" şeklindedir. Beşinci kelime, "el-Mizan"dır. Bu kelime alet ismi olup "adalet" ölçüsünü gösteren tartı demektir. Sarrafın tartısı ne kadar ince olmak zorunda ise adalet ilkesini dışa yansıtan birim ölçüsü de o kadar hassas olmak mecburiyetindedir.
Buna göre, ayetin manası şöyle olur:
"Adalet anlayışınızı adaletle ölçün ve onu sağlam bir zemine oturtun, herkese aynı ölçüyü kullanın ki dengeleri bozmayasınız."
Önce sağlam bir adalet anlayışının var olması, sonra da o adaleti doğru mecrasına koyacak olan hukukun üstünlüğü prensibi...
Bu ayetin verdiği derse göre, öncelikle insanların kendi iç dünyalarında ikiyüzlülükten, ifrat ve tefritlerden, psikolojik olarak ikilemden ve çifte standartlardan kurtulması gerekir. Kur'an'ın ifadesiyle "sırat-ı müstakim"(2) de olması gerekir.
Kâinatta var olan astronomik denge, jeolojik denge ve ekolojik denge gibi, insanlık dünyasında da psikolojik denge, sosyolojik denge ve ekonomik dengelerin olması gerekir. Her şeyden önce ferdî adalet anlayışını temsil eden psikolojik dengenin yerleşmesi şarttır. Fertleri zalim olan bir toplumda adalet anlayışını beklemek safdilliktir. Her tarafta insanları zehirlemeye can atan bir istibdat ve tahakkümün fertlerinde yeşerdiği bir toplumda evrensel normlarıyla adalet ölçüsünü bulmak imkânsızdır. Bu sebeple, önce "dengeli kişilik" kavramının zihinlere iyice yerleşmesi gerekir.
Dengeli Kişilik
Yaratılışta var olan "kuvvetler ayrılığı" prensibinin göz önünde bulundurularak "ölçülü bir hayat çizgisinin takip edilmesi" demektir.
Bilindiği gibi, pek çok değişkenliğe maruz, zararlı şeylerden korunmaya ve yararlı şeylerden istifade etmeye muhtaç olan insan bedeninde iskân edilen ruhun yaşayabilmesi için "üç kuvvet" yaratılmıştır. Bunlardan "iştiha" kuvveti menfaat elde etmek, "öfke" kuvveti zararlardan korunmak, "akıl" kuvveti ise iyi ve kötüyü, kâr ve zararı birbirinden temyiz edip ayırmak için verilmiştir. Özgür iradeye dayalı bir seçimin yapılması ve "imtihanda fırsat eşitliği" ilkesinin bir gereği olarak tahdit edilmeden oldukça serbest bırakılan bu kuvvetlerin ifrat-tefrit ve orta yol [vasat] mertebeleri söz konusudur:
a) İştiha Kuvveti
Bu kuvvetin ifrat mertebesi "fücur"dur ki "haram helâl demeden ırzları, şeref ve namusları ayaklar altına alma arzusu" olarak kendini gösterir. Tefrit mertebesi ise "hümud"dur ki ne helâle ne de harama iştihasının olmamasıdır. Vasat mertebesi "iffet"tir ki yalnız helâline iştihasının olmasıdır.
b) Öfke Kuvveti
Bu kuvvetin ifrat mertebesi "tehevvür"dür ki sahibi ne maddî ne manevî hiçbir şeyden korkmaz. Tefrit mertebesi "cebanet"tir ki lüzumsuz yere evham edip korkar. Bu kuvvetin vasat yanı ise şecaattır ki sahibi dinî-dünyevî hak ve hukuku için gerekirse canını feda eder, ancak meşru olmayan şeylere karışmaz.
c) Akıl Kuvveti
Akıl kuvvetinin ifrat mertebesi "cerbeze"dir ki "hakkı batıl, batılı hak olarak gösterebilen cerbezeci bir zekâya, demagojik bir yapıya sahip olmak" demektir. Tefrit mertebesi "gabavet"tir ki sahibinin hiçbir şeyden, ne dünyadan ne de ahiretten haberi vardır. Akıl kuvvetinin vasat mertebesi ise "hikmet"tir. Hikmet ehli bir kimse hakkı hak bilir, onu takip eder. Batılı [yanlışı] da batıl olarak bilir ve ondan uzaklaşmaya çalışır.(3)
Dengeli kişilik konusuna ışık tutan bir misalle bu konuya son noktayı koymak istiyorum: Bir kısım sahabiler, ahiret hayatını kazanmak için geceleri hep namaz kılacaklarını, gündüzleri oruç tutacaklarını, evlenmeyeceklerini, evli olanlar da eşlerine yaklaşmayacaklarını söylemişlerdi. Hz. Peygamber (a.s.m.), bu gelişmeyi duyunca onları şu sözlerle uyardı:
"Sizin şöyle şöyle dediğinizi duydum. Bakın, yemin ederek söylüyorum ki ben, Allah'a hepinizden daha çok saygılıyım. Bununla birlikte oruç tuttuğum günler de olur, tutmadığım günler de... Namaz da kılarım, uyku da uyurum, kadınlarla da evlenirim. Kim benim sünnetimden [yolumdan] yüz çevirirse benden yüz çevirmiş olur."(4)
Hadis-i şerifte şöyle buyurulmuştur:
"Şüphesiz ki Rabbinin senin üzerinde hakkı vardır, nefsinin de senin üzerinde hakkı vardır, ailenin de senin üzerinde hakkı vardır; o hâlde, her hak sahibinin hakkını ver."(5)
Tek cümleyle, dünya ahirete mâni olmamalı, ahiret de dünyaya engel teşkil etmemeli; makam ve mevkiler, ayrıcalık pozisyonunda olmamalı; zenginlerden fakirlere yardım akışını sağlayan yollar bulunmalı, ancak zenginlerin malı fakirlere peşkeş çekilmemeli; ailede karşılıklı saygı ve sevgi esas olmalı; karşılıklı hak ve ödevlere riayet edilmelidir.
Adaletin şaşmaz kaynağı, Kur'andır. İnsan fıtraten medenîdir. Yani tek başına yerine getirmekten âciz kaldığı birçok şeye muhtaçtır. Bu sebeple de diğer insanlarla teşrik-i mesai etmek mecburiyetindedir. Yukarıda açıklandığı üzere, insanların iç donanımını teşkil eden öfke, iştiha ve akıl kuvvetlerine bir sınır konulmamıştır. Çünkü Allah, imtihan gereği olarak insanları özgür bırakmayı murat etmiştir. Böyle olunca insanlar, ifrat ve tefritlerle toplum hayatında haksızlık ve zulümlere girmemek için adalete muhtaçtırlar. Ancak her ferdin aklı adaleti idrakten âciz olduğundan, küllî bir akla ihtiyaç vardır ki fertler o küllî akıldan istifade etsinler. Öyle küllî bir akıl ise ancak kanun şeklinde olur. Böyle bir kanunun düzgün ve doğru bir ölçüye sahip olması için, insanların bütün ihtiyaçlarını, onların ferdî ve içtimaî hayattaki sıkıntılarını bilen bir kanun koyucu tarafından vazedilmesi gerekir. Bütün bu vasıflara haiz olan ise ancak insanların yaratıcısı olabilir. İşte Kur'an, Allah'ın sözü olarak insanlığa 14 asır boyunca bu adaleti temin ettiği gibi, bundan sonra da temin etmeye selâhiyetlidir. Şunu hemen ifade edelim ki tarih içerisinde meydana gelen haksızlıklar, Kur'an'ın değil, ona uymayan insanların maharetidir.
Dipnotlar
1-bkz. Muhakemat, s. 93-94; Sözler, s. 386-387.
2-el-Mülk, 67/22.
3-krş. Nursî, İşaratü'l-İ'caz, s. 23.
4-el-Buharî, Nikâh, 1.
5-el-Buharî, es-Savm, 51.
Bu yazıya yorum yazın
Bu yazıya gelen yorumlar.
DİĞER YAZILAR
YUSUF SURESİNDE BAZI İ’CAZ İŞARETLERİ-2
SUREDE YER ALAN 7 Sayısındaki Tevafuk: a)Mısır melikinin rüyasında gördüğü ineklerin say
YUSUF SURESİNDE BAZI İ’CAZ İŞARETLERİ-1
Yusuf İsmi Yusuf ismi konusunda birkaç noktaya işaret etmekte fayda vardır: Birinci Nokta: Gen
ALLAH NEDEN KENDİSİ İÇİN “BİZ” TABİRİNİ KULLANMIŞTIR?
Muhterem Müslümanlar! وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَق
“KUR’AN’DA KAÇ MELEK HZ. MERYEM’LE KONUŞTU?” SORUSUNA CEVAPTIR
Muhterem Müslümanlar! Oryantalistler ve onların yerli borazanları aşağıdaki iki âyet arası
KUR’AN SADECE ARAPLARA MI İNDİRİLDİ?
Muhterem Müslümanlar! Caetani gibi Oryantalistler, وَمَا أَرْسَلْنَا مِن ر
İSLÂM PEYGAMBERİ KUR’AN’I YAZDI MI YA DA BAŞKALARINDAN İKTİBAS MI ETTİ?
Muhterem Müslümanlar! Bazı oryantalistler, Peygamberimiz Hz. Muhammed(sav)’in, Kur’an-ı Ker
KUR'AN-I KERİM'DE ÇELİŞKİ, BİLİMSEL VE TARİHİ HATALAR VAR MI?
Muhterem Müslümanlar! Oryantalistler Kutsal Kitabımızda âyetlerin birbiri ile çeliştiğini,
HZ. PEYGAMBER’İN GÜVENİRLİLİĞİ VE KUR’AN’IN TEBLİĞ EDİLMESİNDE ONA GÜVENMEMENİN İTİKÂDÎ SONUÇLARI
Son zamanlarda Kur’an’ın mahiyetine dair bir takım düşünceler ileri sürülmektedir. Bu kon
ANLAMADAN KUR’AN OKUMANIN FAYDASI VAR MI? ÖLÜYE KUR’AN OKUNUR MU?
Sordular: -Hocam, Kur’an’ı anlamadan okumanın faydası yoktur, diyenler var. Bir de bazı ho
KUR’AN’DA TEKZİP KAVRAMI
Sözlükte tekzip; Yalanlamak, doğru olmadığını savunmak ve inkâr etmek anlamlarına gelir. T
KUR’AN OKUMANIN SEVABI ÖLÜYE GİTMEZ Mİ?
Değerli Kardeşlerim, Geçenlerde TRT Kurdi’de yayınlanan bir program esnasında bir hemşehrim
- KUR’AN’DA ZALİM VE ZULÜM
- KUR’AN’DA İSM KAVRAMI
- NAZM-I MEBANİ İLE NAZM-I MAANİ ARASINDA TEVAFUK
- KUR’AN’IN TERTİBİNDEKİ BELAGAT NÜKTELERİ
- GÖĞÜ YÜKSELTTİ VE MİZANI KURDU
- ADALET VURGUSU
- SALIVERİLEN İKİ DENİZ
- KUR'AN'IN TEFSİRE OLAN İHTİYACI, SÜNNETİN TEFSİRDEKİ YERİ-4
- KUR'AN'IN TEFSİRE OLAN İHTİYACI, SÜNNETİN TEFSİRDEKİ YERİ-3
- KUR'AN'IN TEFSİRE OLAN İHTİYACI, SÜNNETİN TEFSİRDEKİ YERİ-2
- KUR'AN'IN TEFSİRE OLAN İHTİYACI, SÜNNETİN TEFSİRDEKİ YERİ-1
- VAHİYDE LÂFIZ VE MANA İLİŞKİSİ-3
- VAHİYDE LÂFIZ VE MANA İLİŞKİSİ-2
- VAHİYDE LÂFIZ VE MANA İLİŞKİSİ-1
- KUR’AN’I KUR’AN YAPAN UNSURLAR
- KUR’AN’DAN BİR BELAGAT ÖRNEĞİ: “FASDE’ BİMA TÜ’MER”
- DERT KUR’AN’I ANLAMAK OLMALI, MİLLETİN İMANINI SARSMAK OLMAMALI (III)
- DERT KUR’AN’I ANLAMAK OLMALI, MİLLETİN İMANINI SARSMAK OLMAMALI-2
- DERT KUR’AN’I ANLAMAK OLMALI, MİLLETİN İMANINI SARSMAK OLMAMALI
- KUR’AN’IN TARİHSELLİĞİNİ İDDİA EDENLER!.
- DOĞRUDAN İNSANA HİTAP EDEN AYETLER-2
- DOĞRUDAN İNSANA HİTAP EDEN AYETLER-1
- KUR’AN’IN İ’CAZI
- KUR’AN’DA TEHADDÎ MERHALELERİ
- KUR’AN’IN BİR BENZERİ GETİRİLEMEZ
- KARIŞMAYAN İKİ DENİZ
- TEFSİRLER KAÇ KISIMDIR?
- KUR'AN'DAKİ TEKRARLARIN HİKMETİ
- FATİHA DA NAMAZ GİBİ İLAHÎ BİR PROJENİN PARÇASIDIR
Kur'an okuyacağınız zaman, kovulmuş şeytandan Allah'a sığının.
Nahl,98
GÜNÜN HADİSİ
İlim talebi için yola çıkan kimse dönünceye kadar Allah yolundadır.
(Tirmizi, 2649)
SON YORUMLAR
- Bütün beytlerin tercümesini gönderebilir misiniz? sitede sadece son birkaç...
- Fıtrat, namaz, tevafuk, sırlar ve tüm bunların sahibi zişanı İlahi kusur...
- Selamünaleyküm İnternette mütalaalı risale i nur dersleri diye arama yapt...
- bu kıymetli yazıdan dolayı ahmed izz kardeşimize teşekkür ederiz çok mani...
- selamün aleyküm Ahmed kardeşimizi tebrik ediyor ve bu faideli tercümelerin...
- Yanında okuyan diğer öğrencileri; Molla Muhammed Kasori Molla Muhammed Era...
- Benim merhum babam Molla İbrahim Azizi de onun yanında icazeti tamamlamıştı...
- Teşekkürler. Sanırım Envar neşriyat idi.Tam hatırlayamıyorum.....
- Çok güzel bir çalışma Rabbım ilminizi arttırsın bu çalışmalarınızı...
- Merhaba, Ben Foliant yayınlarından uğur. Sizinle iletişim kurmak istiyoruz ...
TARİHTE BU HAFTA
*I.Dünya Savaşı Sona Erdi(11 Kasım 1918) *Bolu-Düzce-Kaynaşlı Depremi(12 Kasım 1999) *Mehmed Zahid Kotku Hz.lerinin Vefatı(13 Kasım 1980) *K.K.T.C Kuruldu(15 Kasım 1983) *Muhyiddin-i Arabi Hz.lerinin Vefatı(16 Kasım 1240)
ANKET
Sitemizle nasıl tanıştınız?
Yükleniyor...