Memleketimizde 1908 sonrasında hızlanan Batılılaşma, Cumhuriyetin ilanı ertesinde devletçe benimsenip, Batılı hayat, resmi imkânların seferber edilmesi ve çoğu kere kanun yolu ile halka benimsetilmeye çalışılmıştı. Burası malum…

Acaba bu değişim, şahısların zihin ve ruhlarında ne gibi tesirler uyandırdı; nasıl ve ne büyüklükte rahatsızlıklara sebep oldu? Acaba bu rahatsızlıkların tesirleri hâlen ne şekilde devam ediyor? Cemiyetimizde günden güne artan ahlak ve davranış bozukluklarında ve aydınların yozlaşmasında, yüzyıla yakın bir zamandır hiçbir neticeye bağlanmadan devam eden bu buhranın yeri nedir?

Batının meşhur yazarları, bulundukları toplumun geçirdiği büyük değişim ve buhran devirlerinin tesirleri ile büyük ve kalıcı eserlerini ortaya koymuş; cemiyetlerine yön veren araştırma, felsefe ve fikir eserlerinin ve romanlarını yazmışlardı. Ne gariptir ki, batının tesiriyle kendini kaybeden aydınımız, içinde bulunduğu acıklı durumu tesbit edip, eserler ortaya koymak için ihtiyacı bulunan manevî kuvvetini de kaybetmiş bulunuyor.

Yakın tarihimizin ictimâî ve ferdî buhranlarını, mesela üç nesillik bir hayat hikâyesi içinde anlatmayı deneyebiliriz. Ve meselâ böyle bir hikâyenin baş kahramanlarından birisi, Yenikapı Mevlevîhânesi Şeyhi Mehmed Abdulbâki Efendi olabilir.

Abdulbâki Efendi, 1883 yılında İstanbul’da doğdu. İlm ü kemaliyle maruf Yenikapı Mevlevihânesi Şeyhi Mehmed Celâleddin Efendi’nin oğludur. Zamanının ilim ve irfanında en güzel tahsilini gördü. Babasının vefatı üzerine yerine geçti. 1911-1920 yıllarında ‘Meclis-i Meşâyih’ azalığında bulundu. İstanbul İlahiyât Fakültesinda Farsça muallimliği yaptı. İbnülemin Mahmud Kemâl Bey, kendisinden bahsederken, ‘Bâki Efendi, edip, nâzik, nüktedan, suhanşinas ve istediği vadide şiir söylemeye muktedir bir şâir-i mâhirdir’ diye yazmaktadır.

İşte acaba böyle bir zât, geçirilen değişiklikler karşısında kendini nasıl hissetmiş ve neler duymuştur? Merhumun bu husustaki hislerini, yazdığı bir şiirden bulduk. Bugünkü nesillere eskilerin ızdıraplarından ipucu verecek olan bu manzumeyi aşağıya alıyorum. Altına da bugünkü dille manasını vereceğim:

Kesip rîş-i sefîdim, pîr iken yosma civân oldum.Makam-ı Mevlevî’de şeyh idim, pîr-i mugân oldum.
Ne sâfî müslümân kaldım, ne oldum kıpkızıl kâfir
Giriftâr-ı belâ-yı fitne-i âhirzamân oldum.
Dilimde nûr-i imanım, başımda kapkara şapka.
Misâl-i subh-i kâzib nûr ü zülmette ayân oldum.
Semâ-yı Mevlevî'yi terk edip, öğrenemedim dansı
Selânik Dönmesi'nden de beter bir müslüman oldum.
Abâ bonjur, silindir şapka oldu sikke-i molla
Bu uydurma kıyâfetlerle rüsvâ-yı cihân oldum
Ne şâhânı seleften nâil oldum lütf ü ihsâna
Ne Cumhûriyyet erkânıyla yâr-ı hem-inân oldum
Müderrisler Dârülfünun'da eylediler bana sebkat
Cehâletten hamâkatten eğerçi imtihân oldum
Nevâ-yı nây ile raksân olurken bir zamanlar ben
Belâ-yı hicr ile şimdi mücessem bir figân oldum.