İnternet nasıl kullanılmalıdır?  

Günümüz internet kullanımının bir yolu bir yordamı; bir hakkı bir hukuku vardır. Yazılı, sesli ve görsel medya kaynaklarına ulaşmanın, aynen hukukta olduğu gibi, bir "usulü ve bir esası" bulunmaktadır.

"İnternette neyi, ne zaman, ne şekilde, niçin" paylaşmalıyız? Basın yayın hukukuna göre, insan haklarına göre, bütün semavi dinlere göre ve bilhassa İslam dinine göre ne, nasıl, ne şekilde paylaşılmalıdır?

Bu konunun günümüzde var olan yasal mevzuatını okuyucuya havale edip meseleyi toplum bilim, kültür, sosyal hayat ve kişisel paylaşımlar bakımından ele alıp biraz güncelleştirerek anlatalım. Bu konu:

Kur'an'da: Hud Suresi, 112. Ayet:

"Sen ve tevbe edip seninle birlikte olanlar, emrolunduğunuz gibi dosdoğru olun. Aşırı gitmeyin. O yaptığınız her şeyi görmektedir."

Hadiste: (Buhari, Kitabu'l-Edeb, 10/373)

"Kim Allah'a ve ahiret gününe iman ediyorsa, ya hayır söylesin yahut sussun" 

Yukarıdaki ayette, insanın dosdoğru olması istenirken, hadiste de insanın hayır söylemesi gerektiği ifade edilmektedir. İnternet paylaşımlarındaki kaynak vermemek, metnin yazarını yazmamak, doğruluk olmadığı gibi, hayırlı da değildir. Çünkü bu durum başta gerçek metin yazarını üzer. Elbette ki bir baba kendi çocuğunun, başkası tarafından elinden tutularak alıp götürülmesine razı olamaz. Hatta insan, ayakkabılarının bile başkaları tarafından giyilmesine razı olamaz. İsterse o kişi ayakkabıları giyip hacca gitsin.

Bu mevzu, en çok bu gün, herkesin kullandığı internet zeminindeki yazılı, görüntülü ve sesli paylaşımların nasıl olması gerektiğine ışık tutar.

Meseleye ilk önce hadis ilmindeki, hadisleri nakletme usulü ve metodu açısından anlatmaya başlayalım:

Hadis ilminde, "tevatür, mütevatir, rivayet" kelimeleri, Arapça: "Bir haberin ağızdan ağıza yayılması." anlamındadır. Bu gün bu kelimeyi internet paylaşımları için de rahatlıkla kullanabiliriz. Bir sözün kaynağının verilmesi ve nakledenin söylenmesi tevatürde çok önemlidir. Bunun için hadis âlimleri naklettikleri hadis metinlerinde, hep sözün kaynağını vermiş, sözü söyleyeni ifade etmişlerdir. Âlimler, başkasına ait olan, alıntı bir sözü kendisininmiş gibi söylememişler, yazmamışlardır.

Peygamber'imizin mucizelerini anlatan "On Dokuzuncu Mektup"ta verilen şu hadis rivayetleri buna en güzel örnektir:

"Başta Buharî ve Müslim, sıhhatle meşhur Kütüb-ü Sitte-i Hadîsiye sahipleri, beyan edeceğimiz haberlerin çoğunda müttefik ve o haberlerin çoğu manen mütevatir ve bir kısmı dahi ehl-i tahkik onların sıhhatine ittifak etmesiyle, mütevatir gibi kat'î denilebilir."

…..

"Üçüncü Misal: Hazret-i Ömer İbni'l-Hattab ve Ebu Hüreyre ve Seleme İbni'l-Ekva ve Ebu Amrate'l-Ensarî gibi müteaddid tarîklerle diyorlar ki: …"

…..

"Dokuzuncu Misal: Şifa-i Şerif sahibi ve meşhur İbn-i Ebî Şeybe ve Taberanî gibi mevsuk ve sahih muhakkikler rivayetiyle, Hazret-i Ebu Hüreyre der:…"

…..

Bu konuda en çok tekrar edilen söz şudur:

"–nakl-i sahih-i kat'î ile–"

Bu söz, hadis ilminde, doğruluğu kesin olan söz demektir. Yani yapılan incelemelere ve araştırmalara göre "yer, kişi, zaman" bakımından ve bunları araştırıp inceleyenler bakımından doğruluğu belli, nakledenleri gerçek söz anlamına gelir. Bu ifade, "şüphe götürmeyen, doğruluğu kesin söz" demektir.

…..

Bu ifadelerden anlıyoruz ki bir sözün, bir yazının nerede, ne zaman, kim tarafından söylendiği ve yazıldığı çok önemlidir. Bunların doğru verilmesi sözün değerini artırır.

Yukarıdaki ifadeler internet medyacılık bakımından iki hususu ortaya koyuyor:

Birinci Husus: Hadis ilminin esaslarına göre bir hadisi şerifi kimin anlattığını ve kimin kimden duyarak yazıp günümüze ulaştırdığını söylemenin çok önemli olduğu belirtiyor. Bunu söylemenin, söylenen sözün doğruluğuna delil olduğu belirtiyor.

İkincisi Husus: Hadis ilmindeki bu "sözü nakletme" metodunun aslında bütün insanların, bütün naklettikleri sözlerinin kaynağını vermeleri gerektiğini de ders veriyor.

……

Bu gün hem İslami ilimlerde, hem akademik çalışmalarda, kaynağı verilmeyen hiçbir bilgi ve hiçbir not kayda geçirilmiyor, ilim değeri taşımıyor.

Dünya hukukunda ve günümüz bilim dünyasında bütün araştırmalarda, bütün incelemelerde ve bütün okumalarda üç şey mutlaka aranıyor: "Yer, zaman, kişi."

Bu kayıtların verilmediği sosyal medya paylaşımlarında hem ilmi nitelik kalkıyor, hem bilimsellik gidiyor, hem gerçekler saklanıyor, hem de hırsızlıklar çoğalıyor. Hatta internet ortamında ona buna ait bilgiler, notlar kaydedilerek kendi verileriymiş gibi hazırlanan dosyalar kitap olarak basılıyor. Bu yanlış davranışın, bu doğru olmayan kişiliğin ve bu haksız kazancın İslam'la ilgisi yoktur. Hatta bütün semavi dinlerde ve bütün beşeri hukuklarda haklılık payı yoktur.

İnternet paylaşımlarında çoğunlukla şu şekilde paylaşımlar yapılıyor:

1. Paylaştığı sözün, metnin, bilginin ne kaynağı ne yazarı yazılmıyor. Bu durumda doğrudan doğruya o paylaşılan öğenin o paylaşan kişiye ait olduğu sonucu çıkıyor. Bu tamamen başkasına ait bir emeği alıp kendine mal etmektir. Bu hem doğru olmayan bir davranıştır, hem de sözün değerini düşüren bir anlatım şeklidir. Bu durum, bütün dünya hukukuna göre suçtur. İnternet uygulamalarında da böyledir.

2. Paylaştığı sözün, metnin, bilginin kaynağını vermeyerek sadece "Alıntı" yazarak o sözün sahibini inkâr edip, kaynağını gizleyip sırf kendisinin bunu paylaşmış olmasını önemsiyor. Bu tutum doğru bir davranış değildir. Ayrıca kaynağı gizlemekle doğrulara ulaşmayı engellemiş ve kendini kaynak yerine koymuş oluyor. Fakat bu "alıntı" diyerek yapılan paylaşımlar, hiç kaynak vermeden yapılan paylaşımlardan bir derece daha az zararlı görünüyor.

3. Paylaştığı sözün, metnin, bilginin kaynağını vererek, söyleyenini yazarak yapılan paylaşımlar hem paylaşım güvenilirliğini artırıyor, hem de paylaşan kişinin güvenirliğini artırıyor. Hem de bir yanlış, bir noksan, bir hata varsa paylaşan kişiye değil, kaynakta verilen kişiye ait olduğu ifade edilmiş oluyor.

4. Bilhassa akademik çevrelerde başvurulan, inceleme, araştırma, bilgilendirme, raporlama, mukayeseli bir süreçle sonuca varma; gazetede, dergide, kitapta yer verme gibi durumlarda hem kaynaktan hem de yazarından izin alınarak, bu da metinde ifade edilerek kullanıma açılıyor. En doğru olanı da budur.

 5. Hem dürüst insan davranışı olarak hem de semavi ve dünyevi hak hukuk olarak; kaynak gösterilmeyen ve yazarı verilmeyen söz, metin, bilgi paylaşılmamalıdır. Bu haksız paylaşımların önüne geçmenin yolu budur. Bu uygulama çoğaldıkça korsan yayıncılık ve haksız paylaşımcılık azalacaktır.

 Bediüzzaman'ın "Münazarat" kitabında yer alan şu ifadeler konumuza ışık tutuyor:

Sual: Her şeyden evvel bize lâzım olan nedir?

Cevap: Doğruluk.

Sual: Daha?

Cevap: Yalan söylememek.

Sual: Sonra?

Cevap: Sıdk, sadâkat.

……

Bütün bu ifadeler, günümüz internet paylaşımlarında, bir şey paylaşırken yere, zamana, kişiye ve diğer kaynaklara dikkat ederek, onları tam ve doğru yazarak paylaşım yapmamız gerektiğini, ortaya koyuyor.

Unutmayalım ki hukukta usul, esas kadar önemlidir. Hatta esastan daha önemlidir. "Usul"ü olmayan davalarda karar verilemez; fakat "esas'ı olmayan bazı davalarda karar verilebilir.

 "Dürüstlük" bütün internet paylaşımlarında görünmez bir mürekkeple

yazılmış, en çok okunan yazıdır.

 "Dosdoğru" olmak ne kadar güzel bir davranıştır.

17.08.2022

Bandırma

İbrahim Köse