Zikredilen delillerle varılan netice şöyle özetlenmiştir:

"Netice-i meram: Madem bilmüşahede görüyoruz ki, herbir zîhayatın neşv ü nema zamanında, zerreleri eğri büğrü hududlara gider, durur. Zerreler yolunu değiştirir. O hududların nihayetlerinde birer hikmet, birer faide, birer maslahatı semere verirler. Bilbedahe o şeyin mikdar-ı surîsi, bir kader kalemiyle tersim edilmiştir. İşte meşhud, bedihî kader, o zîhayatın manevî hâlâtında dahi bir kader kalemiyle çizilmiş muntazam meyvedar hududları, nihayetleri var olduğunu gösterir. Kudret masdardır, kader mistardır. Kudret o maânî kitabını, o mistar üstünde yazar. Madem maddî ve manevî kader kalemiyle tersim edilmiş müsmir hududlar, hikmetli nihayetler olduğunu kat'iyyen anlıyoruz. Elbette herbir zîhayatın müddet-i hayatında geçireceği ahval ve etvarı, o kaderin kalemiyle tersim edilmiş. Çünki sergüzeşt-i hayatı, bir intizam ve mizan ile cereyan ediyor. Suretler değiştiriyor, şekiller alıyor. Madem böyle umum zîhayatta kalem-i kader hükümrandır. Elbette âlemin en mükemmel meyvesi ve arzın halifesi ve emanet-i kübranın hâmili olan insanın sergüzeşt-i hayatiyesi, herşeyden ziyade kaderin kanununa tâbi'dir." (Sözler, 470)

ŞERH:

Burada kâinat çapında cereyan eden kader kanununun insanlar için de geçerli olduğuna dikkat çekilmiştir. Fen bilimlerinin gösterdiği gibi, bir zerrenin madenler âleminden bitkiler âlemine, bitkiler âleminden canlılar âlemine, canlılar âleminden insanlık âlemine doğru yaptıkları yolculuk esnasında, eğri büğrü, ince uzun, zikzaklı ve çetrefilli bir istikamet takip etmektedir. Bu yolculukta o zerrenin vardığı her durakta çok faydalı bir iş yaptığı görülmektedir. Nihayet en son insanlık camiasındaki durağa vardığında, hayret verici bir güzergâhta yürüdüğü ve çok faydalı bir hizmete koştuğunu gösteren harikulade vazifeler yaptığı ortaya çıkmaktadır.

Bu durum gösteriyor ki, bütün kâinat çapında, atomlardan galaksilere kadar vücut sahnesine çıkan her varlığın önceden takdir edilmiş bir haritası, planlanmış bir hizmet çizgisi, tayin edilmiş bir görevi, kaderle belirlenmiş bir programının olduğunu akıl ve gönül gözüne göstermektedir.

Atomdan Herkül burcuna kadar her şeyin böyle tizizlikle kader planında yer aldığı halde, yeryüzünün halifesi ve bir cihette reisi olan insanın bu ilmî plan ve projeye dâhil edilmeyip, adeta kör tesadüf rüzgârlarının esintilerine terk etmenin imkânsız olduğu her akl-ı selim tarafından kabul edilmektedir. Demek ki insanın, maddî-manevî donanımlarıyla her varlıktan daha ziyade ilmî bir disiplin ifade eden kader programında yer alması, dinin olduğu kadar, akıl ve vicdanın da gerekli gördüğü bir zorunluluktur.