Haber-i ahad, sened yolları adedine göre üç kısma ayrılır;

1-Meşhur

2-Aziz

3-Garib

Biz bu hafta haber-i meşhuru sizlere tanıtmaya gayret edeceğiz.

Haber-i Meşhur

Bütün rivayet tabakalarında üç veya üçten fazla sayıya ulaşıp tevatür satısına ulaşmayan rivayetlerdir.

Misal;

- وَعَنْ عبدِ الله بنِ عَمرِو بنِ العاصِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قالَ: سَمِعْتُ رسولَ الله يَقُولُ: إنَّ الله لاَ يَقْبضُ العِلْمَ انْتِزاعاً يَنْتَزِعُهُ مِنَ النَّاسِ، وَلكِنْ يَقْبِضُ العِلْمَ بِقَبْضِ العُلَمَاءِ، حَتَّى إذا لَمْ يُبْق عالماً، اتَّخَذَ النَّاسُ رُؤُوساً جُهَّالاً، فَسُئِلُوا، فَأَفْتَوا بغَيْرِ عِلْمٍ، فَضَلُوا وَأَضلُوا .

Abdullah ibni Amr ibni As (r.a.) şöyle demiştir: Rasûlullah (s.a.v.)'i şöyle derken işittim: "Allah ilmi, insanların hafızalarından silmek, kalplerinden söküp çıkarmak suretiyle almaz, ilim adamlarının ölümüyle almış olur. Böylelikle ortada âlim kalmamış olur da insanlar bazı cahilleri önder edinirler. Bu kimseler kendilerine sorulan sorulara bilmedikleri halde fetva verirler ve böylece hem kendilerini, hem de başkalarını saptırırlar." (Buhari, İlim, 34; Müslim, İlim, 13)

Istılahi olmayan meşhur

Bununla –meşhur hadis sayılmak için- geçerli şartları olmadığı halde halk arasında yaygın olan rivayetler anlaşılır.

Kapsadıkları;

1-Tek bir isnadı olan.

2-Bir isnaddan fazla olan.

3- Aslen hiçbir isnadı olmayan.

Gayr-i ıstilahi meşhur nevileri çoktur

En meşhurları;

1-Özellikle hadis ehli arasında meşhur rivayetler.. Misal; Enes(r.a)'in hadisi;

"Muhakkak Rasulullah(sallallahu aleyhi ve sellem) bir ay boyunca rükûdan sonra Ri'l ve Zekvan kabilelerine beddua etti."(Buhari Kitabu'l Vitr 490/2, hn. 1003, Müslim; Kitabu'l Mescid, 468/11, hn. 299)

2-Hadis ehli, âlimler ve halk arasında meşhur olanlar. Misal;

 - عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِي الله عَنْهُمَا عَنِ النَّبِيِّ e قَالَ الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ وَالْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ مَا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ

Abdullah ibni Amr ibni As (r.a.)dan bildirildiğine göre peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Müslüman elinden ve dilinden müslümanların zarar görmediği kimsedir. Muhacir ise Allah'ın yasakladığı şeylerden uzak durup kaçan kimsedir." (Buhari, İman 4, Müslim, İman 64)

3-Fıkıhçılar arasında meşhur hadisler, misal;

ابغض الحلال عند الله الطلاق

"Allah'ın en çok buğzettiği helâl şey talaktır." (Ebu Davud, Sünen, Talak: 3. H. No: 2177. İbn Mace, Talak: 3. H. No: 2018, Hakim, Müstedrek, Kitabu't Talak, 196/2)

4-Usulcüler arasında meşhur rivayetler. Misal;

"Hz. Abdullah ibn Abbas, Hz Abdullah ibn Ömer, Ukbe bin Amir ve diğerleri dediler ki: Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: "Ümmetim hata, unutkanlık ve zorlama sonucu yaptığından sorumlu tutulmayacaktır."(İbn Mace, Talak 16., Sahih İbn-i Hibban, Hakim)

5-Nahivciler( dil bilgisi âlimleri) arasında meşhur olan rivayetler, misal; "Suheyb ne güzel kuldur. Allah'tan korkmasaydı yine Ona âsi olmazdı"(Aslı yoktur)

6-Genel halk arasında meşhur rivayetler, misal; "Acele etmek şeytandandır."(Tirmizi, hasen olarak rivayet etmiştir.)

Meşhur hadislerin hükmü

Başlangıçta ıstılahi veya gayr-i ıstılahi meşhurlar sahih olan ve olmayan diye vasfolunmazlar. Lakin araştırmadan sonra onların sahih, hasen, zayıf, ve mevzu olduğu ortaya çıkar. Bunla birlikte ıstılahi olan meşhur rivayetlerin aziz ve garib rivayetler üzerine tercih edici bir üstünlüğü vardır.

Bu mevzuda en meşhur eserler

Bu müsennefatlardan murad, lisanlarda hadis olarak geçen rivayetler hakkında yazılanlardır. Yoksa ıstılahi meşhurlar değildir. Çünkü hadis âlimleri ıstılahi meşhurları tam olarak toplayan bir kitap telif etmemişlerdir.

1-El Makasıd'ul Hasene; (İmam Sehavi)

2-Keşfü'l-ḫafâʾ ve müzîlü'l-ilbâs ʿamme'ştehere mine'l-eḥâdîs̱ ʿalâ elsineti'n-nâs, (Acluni)

3-Temyiz'ut-tayyib mine'l-habis fî mâ yedûru alâ elsineti'n-nâs mine'l-hadis; (İbnü'd-Deyba eş-Şeybânî)

Kaynak:

Dr. Mahmud Tahhan, Teysiru Mustalahi'l Hadis

Mektebetu'l Maarif, Riyad, 2010

Tercüme: Salih Okur