Yaratıcı tek olduğu için, hayrın da şerrin de yaratıcısı Allah'tır. Allah, hem hayrı hem de şerri yarattığı halde, hayra rızası vardır şerre rızası yoktur.

Faydalı ve iyi işler hayır kapsamındadır. Dini anlamda, Allah'ın yapmamızı istediği ve yapılmasından hoşnut olduğu şeylere hayır, yani maruf denir.

Kötü ve fena işler, şer kapsamındadır. Allah'ın yasakladığı, yapılmasından hoşnut olmadığı, meşru olmayan ve işlenmesi halinde ceza gerektiren işlere şer, yani münker denir.

Bu dünyada hayır da şer de mevcuttur. İnsana düşen, iradesini doğru yönde kullanarak hayra koşup şerden kaçmaktır.

İnsanın hayatı boyunca hayır ve şerle imtihan halinde olduğu Kur'an'da bildirilmektedir:

"Her canlı, ölümü tadar. Bir deneme olarak sizi hayırla da, şerle de imtihan ederiz. Ve siz, ancak bize döndürüleceksiniz."(1)

Elmalılı bu ayeti şöyle açıklar: 'Ve biz sizi bir imtihan olarak kötülük ve iyilikle deneyeceğiz. Bu dünya öyle bir imtihan ve deneme yeridir ki, her iyiliğin önünde bir şer engeli vardır.'(2)

Peki, Allah hayrın yanında niçin şerri de yaratmıştır?

Cevap kısa ve net: Çünkü bu dünya bir imtihan dünyasıdır. Şerrin olmadığı bir dünyada imtihandan bahsedilemez.

Peki, şerrin yaratıcısı niçin insan değildir de Allah'tır?

Cevabı kısa ve net: Çünkü Allah'tan başka yaratıcı yoktur.

Peki, şerri Allah yarattığı halde kul niçin sorumlu olur?

Cevabı kısa ve net: Çünkü şerri hür iradesiyle isteyip ona sahip çıkan kuldur. Kul, hayrı yaratmadığı halde nasıl onu yapmak isteyip sahip çıktığında sevap kazanıyorsa, şerri de yaratmadığı halde onu yapmak isteyip sahip çıktığında günaha girer.

Mutezile mezhebine göre Allah, şer olan şeyleri yaratmaz; şer olan şeyleri kul yaratır. Mutezile fırkası, Allah'ı tenzih etmek maksadıyla bu görüşü savunurken, insana yaratma niteliğini isnat ederek Allah'ın tek yaratıcı olma sıfatını görmezden gelmiştir.

Kulun sorumlu olduğunu kabul etmek için, fiillerinin yaratıcısı olduğunu savunmak gerekmez. Şer olanı yapmayı irade etmek, sorumlu olmak için yeterlidir.

Bu konu çerçevesinde, bazı yanlış anlamaları ortadan kaldırmak için şu ayeti de incelemeliyiz:

"Sana ne iyilik gelirse Allah'tandır. Sana ne kötülük gelirse kendindendir. (Ey Muhammed!) Seni insanlara bir peygamber olarak gönderdik. Şahit olarak Allah yeter."(3)

Diyanet Tefsiri, bu ayeti şöyle açıklar: 'Daha ziyade yahudiler işleri iyi gittiğinde, sağlık, kazanç ve ürünleri iyi olduğunda -kendilerini Allah'ın seçkin kulları olarak gördükleri için- "bu Allah'tan" diyorlar, işler ters giderse bunu da -hâşâ- Hz. Peygamber'in uğursuzluğuna bağlıyor, onun yüzünden böyle olduğunu ileri sürüyorlardı. Bu vesileyle onlara ve bütün insanlığa iyilik-kötülük, hayır-şer meselesi hakkında işin doğrusu bir kere daha anlatılmaktadır. Buna göre insanların başına ne gelirse gelsin, çevrelerinde iyi veya kötü ne olursa olsun bunların tamamı, hayrı-şerri, iyisi-kötüsü Allah'tandır; O takdir etmiş, murat eylemiş ve yaratmıştır, ancak olup biten şeylerde insanların katkısı, iyilik ile kötülük, hayırla şer bakımından -yine Allah böyle istediği için- farklı olmaktadır. Eğer iradelerine bırakılmış konularda iyi bir şeyle karşılaşır, bir nimete nâil olur, bir başarı elde ederlerse Allah'ın verdiği aklı, bilgiyi, iradeyi ve gücü doğru ve yerinde kullanmış oldukları anlaşılır. Allah böyle istediği, buna razı olduğu, verdiği kabiliyetleri bu sonucu elde etmek üzere kullansınlar diye verdiği için hayır, iyilik, başarı Allah'tandır. Yine insanların irade ve tercihlerine bırakılan konularda, alanlarda, işlerde insanlar akıl, bilgi, irade ve güçlerini -ki bunların hepsini veren Allah'tır- yerinde ve doğru kullanmazlar, bu yüzden O'nun razı olmadığı, kendilerinin de hoşlarına gitmeyen sonuçlar elde ederlerse bu sonuçlar (şer, kötülük) kendilerindendir; bunlara kendileri sebep olmuşlardır. İmkân verdiği halde rızâsı bulunmadığı için kötülük Allah'a yüklenemez, "O'ndandır" denemez'(4)

Müfessir Ömer Nasuhi Bilmen ise, ayetin şer ile ilgili kısmını şöyle yorumlamıştır: '(ve sana kötülükten) sıkıntıdan, kötü gördüğün hâdiselerden (her ne şey isabet ederse) o da (kendi nefsindendir) onu gerektiren, günahları işlemiş olduğundan dolayıdır. Gerçekte kötülüğü senin hakkında yaratan yine Cenâb-ı Hak'tır, fakat ona sebebiyet veren ise senin kendi arzunla tercih etmiş olduğun günahtır. İşte bu günah sebebiyle o kötülük bir ceza olarak Allah'ın irâdesi ile vücuda gelmiştir. Bu, bir hikmet gereğidir, bu teklif âleminin gereklerindendir.'(5)

Bu dünya bir imtihan yeridir. İmtihan olmak, hayrın yanı sıra şerrin varlığını da gerektirir. Allah, imtihan şartlarını oluşturmak için hem hayrı hem de şerri yaratmıştır. Allah, kulunun hayır işlemesini istemiş, şer işlemesini ise yasaklamıştır.

Dipnotlar

1-Enbiya-35

2-Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, c. 5, S: 452

3-Nisa-79

4-DİB Kur'an Yolu Tefsiri, C: 2, S: 98

5-Ömer Nasuhi Bilmen, Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Meali Alisi ve Tefsiri, C: 2, S: 630