TEZKİYE NEDİR?

Tezkiye sözlük manası itibarıyla temizlemek yada temize çıkarmak demektir. Istılahta ise kişinin kendi zâhirini ve bâtınını Allahu Teâlâ’nın sevmediği şeylerden, ayıplardan, günahlardan, kötü işlerden ve gafletten temizleyip taat, fazilet, yüce meziyet ve gafletten uyanıklık gibi vasıflarla süslemesidir.

Muhammed Emin Er

2018-08-31 18:00:10

Tezkiye sözlük manası itibarıyla temizlemek yada temize çıkarmak demektir. Istılahta ise kişinin kendi zâhirini ve bâtınını Allahu Teâlâ'nın sevmediği şeylerden, ayıplardan, günahlardan, kötü işlerden ve gafletten temizleyip taat, fazilet, yüce meziyet ve gafletten uyanıklık gibi vasıflarla süslemesidir.

Tabiîn devrinden bu yana Kur'ân-ı Kerim'de geçen tezkiye terimi yerine tasavvuf kelimesi ıstılâh olarak yaygın bir şekilde kullanılagelmiştir. Kavramlar konusunda tartışmaya gerek yoktur; her topluluk istediği terimi kullanabilir.

Nefsi tezkiye tabiri başlıca üç manada kullanılır:

1. Nefsi kirleten küfür, cehâlet, kötü hisler, yanlış itikatlar ve fena huylar gibi fücûrlardan temizlemek.

2. Nefsi temizleyip koruyarak ve iman, ilm, irfan, iyilik sever duygular, güzel ilahi ahlâk gibi takva özellikleriyle terbiye edip ilahi tecellilere nail ve mazhar olarak, çevresine zekât verecek, hayr ve bereket yayacak şekilde feyizlendirmektir. Bu iki mana ile nefsi tezkiyeye çalışmak, onu yaratanın bir hakkı olarak insanın görevi ve yararı gereğidir. Onun için bu temizleme, bu işi yapması itibarıyla insana; sebep olması itibariyle mürşid ve muallim gibi başkalarına ve takdir edilmesi, başarılması ve yaratılması itibariyle de Allah'a nisbet olunur. Burada açık olan mana da budur.

3. Nefsini beğenerek onu temiz saymak ve övmektir. Tedsiye (kirletmek), tezkiyenin (temizlemek) zıddıdır. Tedsiye, ruhu faziletli davranışlar ile tezkiye etmeyip fısk, fücûr ve kötü ahlâk ile fesâda vermek gibi şeytanî şeylerden ibarettir.

Tezkiye kavramının ve tezkiye ile ilgili hususların çok kısa ve kolay anlaşılır bir açıklaması aşağıdadır.

Tezkiye ile ilgili ilme; tasavvuf, tarikat, ahlâk, âdâb ve fıkhu'l bâtın ilmi denmektedir. Biz, Allah Teâlâ'nın izni ile, farklı isim ve istilahlara bakmaksızın bu konuyu özet olarak arz edeceğiz. Tevfik yalnız Allah Teâlâ'dandır.

II. Kur'ân-I Kerİm'de Tezkİye

Tezkiye Kur'ân-ı Kerim'de çeşitli yerlerde zikredilmektedir. Bir örnekle kifâyet edeceğiz.

Allah Teâlâ Şems Sûresinde şöyle buyurmuştur: "Nefsini kötülüklerden arındıran (tezkiye eden) kurtuluşa ermiştir, onu kötülüklere gömen (tedsiye eden) de ziyân etmiştir."

Mevdûdî, Tefhimu'l Kur'ân adındaki Tefsir'inde, Şems Sûresi'ni tefsir ederken şöyle diyor: "Tezkiye"nin anlamı temizlemek ve yetişmektir. Âyetin bağlamından da anlaşılıyor ki, kim nefsini fücûrdan temizler, takvaya yükselir ve içinde iyilik geliştirirse o kişi kurtuluşa ulaşır. Bunun karşısında "dessâhâ" kelimesi kullanılmıştır. Bunun da anlamı, bastırmak, örtmek, kaçırmak, ve saptırmaktır. Âyetin bağlamına göre anlamı şöyledir: Nefsinin iyilik eğilimlerini bastıran ve nefsini kötülük eğilimlerine çeken kişi, fücûra o kadar destek verir ki, takvayı bastırır ve tıpkı toprağın ölüyü saklaması gibi takvayı saklar, bu kişi hüsrana uğrayacaktır."

III. Hadİslerde Tezkİye

Tezkiye hadis-i şeriflerde de çokça zikredilmiştir. İşte bir örnek:

Müslim ve Nesâî, Zeyd b. Erkam'dan rivâyet ettiklerine göre Peygamber (s.a.v) bu konuda şöyle dua ederdi: "Allah'ım! Nefsime takvasını ver ve onu tezkiye et. Sen onu tezkiye edenlerin en hayırlısısın. Sen onun Velisi ve Mevlâsısın."

IV. Tezkİyenİn Dört Mertebesİ

Yukarıda geçen âyet ve hadisler, tezkiyenin önemini ortaya koymuş oldu. Şimdi, tezkiyenin nasıl yapılacağı sorusunun cevaplandırılması gerekmektedir. İslâm'da tezkiye metodunun önemli iki özelliği vardır:

(1) Tedrîcilik; yani basamak basamak veya mertebe mertebe ilerlemek;

(2) Kuşatıcılık; yani insanın zâhirini (dışını), bâtınını (içini) veya bedenini ve ruhunu; hâsılı tüm varlığını temizlemesidir.

Bu bakış açısından hareketle âlimler tezkiyenin dört mertebesi olduğunu belirtmişlerdir: Beden temizliği, azaların temizliği, kalb temizliği, "sır" temizliği. Şimdi bunları sırayla kısaca açıklayacağız.

1. Beden temizliği

Bedeni hades (hükmî pislik, abdestsizlik, cünüplük) ve necâset (hakikî pislik, kan, idrâr v.b.)ten temizleme, istenmeyen kılları traş etme bu gruba girer. Bunun usûlü, abdest ve gusüldür.

2. Azaların temizliği

Vücûttaki bütün azaların kendileriyle işlenebilecek bütün günahlardan temizlenmesi. Meselâ, gözün harama bakmaktan, kulağın haramı dinlemeden, midenin haram yemekten temizlenmesi bu kısma girer. Bu kötü davranışlar yerine güzellerini koymak gerekir. Meselâ güzel şeyleri dinlemek, güzel şeylere bakmak ve helâl yemek gibi.

3. Kalb temizliği

Kalbin gafletten ve bütün kötü hasletlerden temizlenmesi. O kötü hasletler yerine güzel hasletlerle süslenmesi. Meselâ haset yerine sevgi, zulüm yerine merhamet sahibi olmak bu kısma girer. Bu kısım aşağıda biraz daha ayrıntılı bir şekilde açıklanacaktır.

4. Sır temizliği

Sırrı yani kalbin özünü mâsivâdan (Allah sevgisinden başka herşeyden) temizlemek. Sır temizliği, tezkiyenin en üst mertebesidir. Bu mertebeye uzun terbiye, sabır ve mücadele ile erişilebilir. Bu süreçleri tamamlarken insanın âlim bir mürşide ihtiyacı vardır.

Tezkiyenin birinci mertebesi olan beden temizliği yukarıda İslam ile ilgili bölümde anlatıldı. Tezkiyenin ikinci mertebesi olan azaların temizliği de yine yukarıda takva ile ilgili bölümde anlatıldı. Bu kısımda ise tezkiyenin üçüncü mertebesi olan kalb temizliği anlatılacak. Kalbten temizlenmesi gereken kötü vasıflar ve onların yerini alması gereken güzel vasıflar kısaca sayılacak.

Tezkiyenin dördüncü mertebesi olan sır temizliğine gelince, onunla ilgili olarak tasavvuf kitaplarına müracaat olunabilir.

Bu yazıya yorum yazın

Bu yazıya gelen yorumlar.

DİĞER YAZILAR

İNSAN VE HİDAYET-1

Hidayet kelimesinin sözlük anlamı: Doğru yol, hak yolu, yol gösterme, kılavuz olama. Hidayet

İNSAN VE MÜKELLEFİYET

Teklif nedir? Bir işi yapmak üzere birisine sunmak. Birisine bir işi yüklemek. Mükellef ne de

İNSANLAR VE ALLAH’IN MESCİTLERİ-2

9.Allah, Mescitleri Korur: “… Allah, insanların bir kısmını bir kısmı ile defetmeseydi, �

GÜNÜMÜZDE PEYGAMBER VARİSİ OLMA ÖZELLİKLERİNİ TAŞIYAN ALİMLER VAR MIDIR?

Sordular: -Hocam! Günümüzde Peygamber varisi olma liyakatini hakkıyla taşıyan alimler var mı

İNSANLAR VE ALLAH’IN MESCİTLERİ-1

Sözlükte Cami: Toplayan, bir araya getiren. Terim olarak cami: Cemaati toplayan büyük cami. Cum

İLİM VE ALİM

Allah, tarih boyu kitap göndermekle ve peygamber görevlendirmekle bütün insanlığı alim yapmak

İNSAN VE İRADESİ

İrade Kelimesinin sözlük anlamı: Dilemek, arzu etmek, tercih etmek, bir hususta karar vermek. �

İSLAM ÂLEMİNİNİN HASTALIKLARI

a) Cehalet, İhtilaf, Yoksulluk Evet, İslam âleminin en büyük düşmanı cahillik, ayrılık ve

NEFSİNİ GÜZEL HUYLARLA SÜSLEMEK

Nefsini kötü vasıflardan temizledikten sonra aşağıdaki güzel vasıflar ile kendini süslemeye

ÖLÜME HAZIRLANILMAZ, HAZIRLIKLI YAŞANIR

Ölüme hazırlanılmaz, hazır olunur, hazırlıklı yaşanır. Çünkü ölüm, “hazırlıkları

EVLİYÂDAN SEÇME NASÎHATLER

1. Şeyh Muhyiddin Arabî (kuddise sirruh) buyuruyor ki: a. Kim şeriat terazisini elinden bir an o

Ey iman edenler! Allah'a karşı gelmekten sakının ve doğrularla beraber olun.

Tevbe, 119

GÜNÜN HADİSİ

Allah'a ve ahiret gününe iman edenler, hayır söylesin veya sükut etsin.

Riyazü's Salihin, 1/307

SON YORUMLAR

TARİHTE BU HAFTA

*Muhammed Raşid Hz.lerinin Vefatı. (22 Ekim 1993) *Astronomi Alimi Uluğ Bey'in Vefatı(25 Ekim 1449) *Fatih Sultan Mehmed Han'ın Trabzon'u Fethi(26 Ekim 1461)

ANKET

Sitemizle nasıl tanıştınız?

Yükleniyor...