Soru: Bakara Suresi 2:34. ayet-i kerimede " Ve o zaman meleklere: "Adem'e secde edin!" dedik, hemen secde ettiler. Yalnız İblis dayattı, kibrine yediremedi, inkârcılardan oldu" buyruluyor. O zaman başka inkarcılarda mı vardı, varsa onlar kimlerdi?

Cevabımız:

Burada üç yorum yapılmıştır:

a)İblisten önce (kimler olduğu hakkında bilgimiz olmayan) kafir bir topluluk vardı. Onun için "iblis kâfirlerden oldu" denilmiştir.

b)Bu ifadeden maksat, "herhangi başka kafirlerden oldu" manasında olmayıp, "iblis iman dairesinden çıkıp küfür dairesine girdi" manasında "kafirlerden oldu(sare minel kâfirin)" denilmiştir. Yani: kafir değilken kâfir oldu.

c)"Kâfirlerden oldu" ifadesi, kendisinden önce mutlaka kâfirlerin olduğunu gerektirmez. Nitekim, "İblis cinlerden idi"(Kehf,18/50)mealindeki ayette de iblisten önce cinlerin olduğunu göstermez, çünkü ilk cin odur(bk. Maverdi, ilgili ayetin tefsiri).

d)İnsanlardan önce cinlerin var olduğu bilgileri vardır. Mesela: Melekler Hz. Adem'in yaratılmasıyla ilgili olarak: "Onlar kan dökerler,fitne fesat çıkarırlar"(Bakara, 2/30) demişler. "Melekler insanların böyle kan dökücü bir varlık olduklarını nereden biliyorlardı?" şeklindeki soruya iki şekilde cevap verilmiştir:

Birincisi: Allah, yaratacağı insanın böyle bir özelliğinin olduğunu meleklere bildirdiği için veya Levh-i mahfuzdan öğrenerek bundan haberdar olmuşlardı.

İkincisi: Daha önce var olan cinlerde fitne ve fesat yapmaya müsait olan kuvve-i gazabiye ve kuvve-i şeheviye olduğu gibi insanlarda da bunlar vardı. İşte melekler daha önce cinlerin bir kısmının bu duyguların telkinleriyle kan döküp fitne fesat çıkarıp küfre girdikleri gibi, aynı özelliği taşıyan insanların da aynı akıbeti paylaşacaklarını anlamışlardı(krş. Bediüzzaman Said Nursi, İşaretu'l-İ'caz, ilgili yetin tefsiri).

Bu bilgileri esas aldığımızda "İblis kâfirlerden oldu" mealindeki ayetin ifadesini "İblis kâfir olan cinlerin ve şeytanların cinsinden oldu(kâfir olan cinlerin ve şeytanların safına katıldı)"(bk. Zemahşeri, ilgili ayetin tefsri)

e)Kanaatimize göre şöyle bir yorum da uygun olur. Şöyle ki: Hz. Adem'den bu ayetin indiği zamana kadar bütün insanların vahiyler vasıtasıyla iman ve küfür kavramını duymuş, mümin ve kâfir kimselerin olduğunu çok iyi biliyorlardı. İşte ayette bu meşhur olan anlayışı göz önünde bulundurmuştur. Buna göre "İblis kâfirlerden oldu"dan maksat, İblisten önce değil, onunla başlayan ve ondan sonra devam eden meşhur kâfirlerden biri olduğunun vurgulanmasıdır.

"Kâfir oldu" yerine "kafirlerden oldu" ifadesinin tercih edilmesi, küfrün şeytana mahsus bir olgu olmadığına, onun gibi Allah'a karşı baş kaldıran her inkârcının bir vasfı olduğuna, şeytanın başına gelecek olan azabın onların da başlarına geleceğine işaret etmek içindir.