Soru: Kurban Kesmek Kimlere Vâciptir?

Kurban kesmek dinen zengin sayılan Müslümanlara vaciptir. Kurbanda zenginliğin ölçüsü ise şöyledir:

Zaruri ihtiyaçlarından fazla olarak elinde 85 gram altın veya 595 gram gümüş yahut bunların değerinde para ve mal bulunan kimse zengindir.

Zekâtta olduğu gibi kurban nisabı üzerinden bir sene gibi bir müddetin geçmesi şart değildir. Ayrıca koyun, keçi ve sığır gibi otlayan hayvanlar ve ticaret malları nisap miktarında hesaba dâhil edilir. Bu malların çoğalan ve artan cinsten olması da şart değildir. Mesela yirmi tane koyunu olan bir kişinin koyunlarının toplam tutarı altın ve gümüşteki nisap miktarını buluyorsa, bu insan zengin demektir. Yine elinde nisap miktarına ulaşan ticaret malı bulunan bir kimse de kurban hususunda zengin sayılır ve kurbanı keser.

Diğer taraftan oturduğu evden başka bir gayr-ı menkulu olan bir insan onun kira geliriyle aylık ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra elinde nisap miktarına ulaşan bir meblağ mevcut olursa ona da kurban kesmek vacip olur.

Bunun gibi, borçlu olan bir insan elindeki malını borcuna verdiği takdirde geriye nisap miktarı kadar bir meblağ kalabiliyorsa, buna da kurban kesmek icap eder. Hatta yazlık ve kışlık olarak iki takım elbisesinin dışında nisap miktarına ulaşabilecek başka elbiseleri olan kimse de bu hususta zengin sayılmaktadır. Bazı fıkıh kitaplarımızda şöyle bir hüküm de vardır:

Bir kimsenin kendi oturduğu evden başka bir evi olursa, onu ticaret veya kira için kullanmasa bile yine onun için kurban vacip demektir.

Kurban kesmesi vacip olan kimsenin Kurban Bayramından önce olduğu gibi, Kurban Bayramının 1., 2. ve 3. günleri içinde de nisap miktarına ulaşan bir mala sahip olması yeterlidir. Yâni, nisap miktarını tutan malın üzerinden bir yılın geçme şartı aranmaz. Meselâ Kurban Bayramının birinci günü ihtiyaçlarının dışında eline nisap miktarına ulaşan bir para geçen kimsenin kurban kesmesi vâciptir.

Zekâtta olduğu gibi, zarurî (aslî) ihtiyaçlar şunlardır:

Oturulan ev, evde kullanılan eşya, binek vasıtası, iş ve sanatta kullanılan malzeme ve âlet, kışlık ve yazlık elbise, bir aylık, başka bir görüşe göre bir senelik yiyecek ve içecek gibi erzak. İşte bunlardan fazla olarak elinde nisap miktarı kadar malı olan kimseye kurban kesmek vaciptir.

Ayrıca, "Kurbansız olur mu, kurban insanın sağlığına düşer" sözünün dinî bir dayanağı yoktur. Hattâ insan zengin olsa da sağlıklı olmayıp hasta veya sakat olsa bile yine kurban kesmesi vaciptir. Diğer yönden kurbanın şartları arasında hiçbir yerde "sağlık" aranmaz. Yalnız kurban kesecek kimse, şu niyette bulunabilir:

"Ya Rabbi, aslında bize ihsan ettiğin bu kadar nimetin karşılığında kendimi sana kurban etmem gerekirdi, yalnız Sen insan kurban edilmesini haram kıldın. Benim yerime bu hayvanı kesiyorum."

Bu sözler kişinin hâlis niyetini ve ihlâsını gösterir. "Mahalleden, komşulardan ayıp oluyor" diye borca girip kurban kesmek de doğru değildir. Çünkü Cenab-ı Hak, kula takatının üstünde bir mükellefiyet yüklemez. Böyle bir düşünce ihlâsı da zedeler. Çünkü bu takdirde başkaları görsünler, onlara karşı ayıp olmasın diye kurban kesilmektedir ki, kulluk şuuruna aykırı düşer.

Fakat zengin olmamakla beraber kurbanlık bir hayvan alacak kadar parası olan kimse kurbanı alır, keser, etini de çoluk çocuğuyla birlikte yer. Bununla yine sevaba girer.

Soru: Nasıl Bir Kusuru Olan Hayvan Kurban Edilmez?

Hali vakti yerinde olan her Müslüman Kurban Bayramında kurban keser. Allah için kan akıtır. Böylece Yaratıcısına olan yakınlığını arttırmış, bir fedakârlık nümunesi daha vermiş olur. Kendisine verilen nimetlere bir şükran ifadesini kurbanla da yerine getirmiş sayılır.

Allah için verilen sadakaların malın en iyisinden olması gerekir. Çünkü nimetlerin gerçek Sahibi uğruna verilen hediyelerin, elde bulunanın en değerlisinden olması icap eder.

Kurban için kesilecek hayvan gösterişli, semiz ve kusurlardan uzak bulunmalıdır. Nitekim her ibadetin en mükemmelini ve en güzelini yapan Sevgili Peygamberimiz (a.s.m.), Kurban Bayramında keseceği hayvanı da iyisinden seçerdi. Hz. Ebû Hüreyre bu durumu şöyle anlatır:

"Resulullah (a.s.m.) Kurban Bayramında kurban kesmek istediği zaman iri, semiz, çift boynuzlu alaca renkli, yumurtaları burkuluş iki adet koç satın alırdı. Bunlardan birisini Allah'ın birliğine ve Resulünün hak peygamber olduğuna şehadet eden ümmeti yerine, diğerini de kendisinin ve ehl-i beytinin kurbanı olarak keserdi."(1)

Kurban edilmesi caiz olmayan kusurlu hayvanlar pekçok hadis-i şerifte açıkça bildirilmiştir. Bu hadislerden çıkarılan hükümlere göre, ayıplarından dolayı kurban için kesilmesi caiz olmayan hayvanlar şunlardır:

Bir gözü veya iki gözü kör olan, kulaksız doğan veya daha sonra kulakları kesilmiş olan, dişlerinin çoğu düşmüş, sürüye yetişemeyecek, kesilecek yere yürüyemeyecek kadar hasta veya sakat olan, boynuzlarından birisi veya her ikisi kökünden kırılmış, kemiklerinin içinde iliği kalmamış derecede zayıf, kulağının veya kuyruğunun çoğu kesilmiş, meme uçları kopmuş, burnu, ayaklarından birisi kesik olan hayvanlar.

Fakat bazı kusurlar ve sakatlıklar vardır ki, bunlar kurbana mânî olmaz. Bu hayvanlar şunlardır:

Hayvanın doğuştan boynuzsuz veya boynuzunun biraz kırık olması, karnını doyurabilecek kadar topal bulunması, kulaklarının delinmiş, yarılmış veya uçlarından biraz kesilmiş ve sarkık bulunması, dişlerinin yarısından azının düşmüş olması.

Ayrıca tenasül uzvu bulunmayan, yumurtaları kırılarak veya çıkarılarak enenmiş hayvanın da kurban edilmesinde mahzur yoktur. Yukarıda meali geçen hadis-i şerife göre, Peygamberimiz buruk hayvanı kesmeyi tercih etmiştir. Âlimlerin ekserisi de böyle hayvanın kesilmesinin daha efdal olduğunu bildirmişler. Çünkü enenmiş hayvanın etinin diğerlerine göre daha lezzetli olduğu belirtilmektedir.(2)

Kurban olarak kesilmesine mâni olan ayıplardan birisi, hayvan satın alındıktan sonra meydana gelmişse; bu durumda şayet kurbanın sahibi zenginse yeniden bir hayvan daha alır, onu keser. Böyle ayıplı olan bir kurban fakir bir kimseye aitse, bu durumda hayvan ayıplı da olsa kesmesinde bir mahzur yoktur. Çünkü bu kimseye kurban kesmek zaten vacip değildir.

Soru: Hisseli Kurbanda Taksim Usûlü Nasıl Yapılır?

Sığır cinsinden olan hayvanları kurban için en fazla yedi kişi ortaklaşa kesebilir. Bu ortakların mutlaka yedi kişi olması şart değildir. İki kişi de kesebilir; üç dört veya beş kişi de kesebilir. Bu meselede dikkat edilmesi gereken en mühim husus, herhangi bir şekilde ortaklar arasında bir anlaşmazlığa meydan verilmemesidir. Hattâ bunun için, hayvan kesildikten sonra eti tartı yoluyla taksim edilmelidir. Tahminî olarak yapılan bir taksimatta birtakım rahatsızlıklar çıkabilir. Kesildikten sonra böyle olduğu gibi, hayvan satın alınırken de aynı şekilde ortakların kaç lirayla iştirak ettikleri de bilinmelidir. Meselâ 700 bin liraya alınan bir danaya yedi kişi ortak olmuşsa bunların 100'er bin lira vereceklerini bilmesi gerekir. Çünkü bir mal alınırken veya bir şeye ortak olunurken her ortağın kaç lirayla iştirak ettiği ve ortak olduğunu bilmesi lazımdır. Yoksa mesele askıda kalır, ortaklığın şartı yerine getirilmemiş sayılır.

Hayvan kesilip, kaç kilo eti çıktığı bilindikten sonra o günkü et fiyatına göre her ortağın he kadar para vereceğini tesbit etmek bazı mahzurlar teşkil edebilir. Bu durumu göz önüne alarak, her ortağın kaç lirayla hangi hayvana ortak olduğunu öğrenip parasını ödedikten sonra iştirak etmiş olmalı ve etini de hissesine göre almalıdır.

Soru: Kadın kurban kesebilir mi?

Kurban kesmek, Müslüman, aklı başında, erginlik çağına varmış, mukim (seferi olmayan) imkânı yerinde olan herkes için vaciptir. Buna göre dinen zengin olan erkek gibi, dinen zengin olan kadının da kurban kes­mesi gerekir. Bu hüküm kurban kesebilecek bir in­sanda aranan şarttır.

Bir de kurbanı kesende aranan şartlar vardır. Ken­disine kurban kesmek vacip olan kişi kurban kesebilir. Bunun gibi, erkek nasıl hayvanı kesebiliyorsa, kadın da kesebilir. Bunun delili şu mealdeki hedis-i şeriftir:

Muaz bin Sa'd rivayet ediyor. Kâ'b bin Mâlik'in bir cariyesi vardı. Sel' dağlarında koyunlarını otlatıyordu. Koyunlardan biri hastalandı, cariye hemen yetişerek hayvanı bir taşla kesti. Daha sonra durumu Resulul­laha (a.s.m.) sordular. Resulullah (a.s.m.) şöyle buyurdu:

"Bir mahzuru yoktur, etini yiyiniz."(3)

Bu hadise dayanan kitaplarımızda şöyle bir hüküm yer almaktadır:

"Aybaşı dahi olsa kadının kestiği helâldir. Çünkü kadının tam ehliyeti vardır. Şu kadar var ki, hayvanı kesenin erkek olması müstehaptır. Çünkü bu işte erke­ğin gücü kadının gücünden daha fazladır."(4)

Zaten bilindiği gibi, gerek Kurban Bayramında, ge­rekse sair vakitlerde genellikle hayvanı erkekler kes­mektedir. Diğer bazı konularda olduğu gibi, bunda da tabiî bir işbölümü oluşmuş bulunmaktadır.

Soru: Borç parayla kurban kesilir mi?

Borç para alınarak kurban kesilmez. Şayet insan Kurban Bayramı günlerinde kurban kesebilecek bir zenginliğe ulaşırsa, ancak o zaman kurban kesmesi vacip olur.

"Mahalleden, komşulardan ayıp oluyor" diye borca girip kurban kesmek de doğru değildir. Çünkü Cenâb-ı Hak, kula gücünün üstünde bir sorumluluk yüklemez.

Böyle bir düşünce ihlâsı da zedeler. Çünkü bu takdirde başkaları görsünler, onlara karşı ayıp olmasın diye kurban kesilmektedir ki, kulluk şuuruna aykırı düşer.

Fakat, zengin olmamakla beraber kurbanlık bir hayvan alacak ka-dar parası olan kimse kurbanı alır, keser, etini de çoluk çocuğuyla birlikte yer. Bununla yine sevaba girer.

Mehmed Paksu

Not: Mehmed Paksu Hocanın İbadet Hayatımız, Aileye Özel Fetvalar ve Kadın ve Aile İlmihali adlı eserlerinden derlenmiştir.

Dipnotlar

1. İbni Mâce, Edâha: 1.

2. Mecmaü'l- Enhür, 2:515.

3-Muvatta, Zebâyih: 4.

4- İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, 4: 438.