Çelişki Gibi Görünen İfadeler

1-Allah'ın Yakınlığı

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ

مِنْ حَبْلِ الْوَرِيد

"Andolsun insanı biz yarattık ve nefsinin kendisine fısıldadıklarını biliriz ve biz ona şah damarından daha yakınız" (Kâf, 50/16.) âyeti Allah'ın her şeye yakın olduğunu ifade etmekte,

تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْم كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ

"Melekler ve ruh (Cebrail) oraya miktarı ellibin yıl olan bir günde yükselip çıkar."( el-Meâric 7/4),

وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

"Ve siz O'na döndürülürsünüz" (Yasin, 36/83.)gibi âyetler ve Miraç hadisesi ise, Yaratıcı ile mahlûkları arasında uzun bir mesafenin var olduğunu, bizim O'ndan çok uzak olduğumuzu imâ etmektedir. Zahir olarak bir çelişki gibi görünen bu ifadeleri uzlaştırmaya çalışan Bediüzzaman şu görüşlere yer vermiştir: Güneş kendi ışığıyla parlak ve şeffaf şeylere adeta kendilerinden bile daha yakın olmasına rağmen, onlar güneşten binler sene uzaktadırlar. Aynen bunun gibi kâinat yok iken de zâtıyla var olan Allah, ilim ve kudretiyle bizlere şah damarımızdan daha yakındır ve her an tüm insanların ve varlıkların yanında hazır ve nazırdır. Biz ise O'ndan nihayetsiz uzağız.(1)

2. Kâinatın Sanatlı Yaratılışı

ما خلقكم ولا بعثكم الا كنفس واحد

(Sizin yaratılmanız ve diriltilmeniz ancak tek bir kişinin yaratılması ve diriltilmesi gibidir. Şüphesiz Allah, her şeyi işiten ve görendir." (Lokman, 31/28.)

إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ

"Allah Bir şeyi yaratmak istediği zaman onun yaptığı 'ol' demekten ibarettir. Hemen oluverir." (Yasin, 36/82.) şeklindeki âyetler, eşyanın âni ve def'î olarak yaratıldığım ifade etmektedir. Bu ise, Allah'ın sonsuz ilmini göstermekle beraber, kâinatta sanat inceliğinin olmadığını ima etmektedir. Çünkü bunlar zamana muhtaçtır. Hâlbuki diğer taraftan;

إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ

"Şüphesiz ki Rabbiniz gökleri ve yeri altı günde yaratan Allah'dır."(Araf: 7/54)

 صنع اللّه الذي اتقن كل شيء

"Bu, her şeyi sapasağlam yapan Allah'ın sanatıdır." (en-Neml, 27/88),

الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ

"O Allah ki, yarattığı her şeyi güzel yapmış." (es-Secde, 32/7)şeklindeki âyetler, kâinatın dakik ve ince hesaplarla inşa edildiğini ve bir tedriç metodunun uygulandığını ifade etmektedir.

Bediüzzaman, her şeyden önce Allah'ın kudretinin sonsuzluğuna dikkat çekmiş ve her şeyi bir anda yaratabileceği gerçeğini vurgulamıştır. Konu ile ilgili açıklamaları şu merkezdedir: Bu âyetlerde, Allah'ın kudreti açısından akıl ve mantığa aykırı bir şey ifade edilmemiştir. Çünkü Allah'ın kudreti O'nun zâtı gibi ezelîdir. Ezelî olanın zıddı yoktur. Zıddı olmayan bir kudrete sınır tayin edilmesi söz konusu değildir; çünkü herşey zıddıyla bilinir. Meselâ: Hava sıcaklığının derecesi, soğuklukla ölçülür. Sabah ve akşamdaki şafaklar, karanlık ve aydınlığın içlerine sızması ile alakalıdır. Allah'ın kudretinin zıddı olmadığı için onda basamaklar yoktur. O'nun için bir sineğin kanadını yaratmakla bir güneşi yaratmak arasında hiçbir fark yoktur. Allah'ın koca güneş sistemini bir atom sistemi şeklinde; gözle görülmeyen atom sistemini de bir güneş sisteminde yaratması, O'nun kudretinin sonsuzluğunun tescilidir.(2)

Bediüzzaman'ın, yaratılışın bir yandan def'î ve emrî, diğer yandan hikmetli ve tedricî olması hususundaki görüşleri ise şöyledir: Kâinattaki şeylerin bir kısmı sonsuz bir ilim ve hikmetle bir tedriç prensibi içerisinde çok ince sanatlı olarak var edilmeleri söz konusudur. Eşyanın ilk yaratılışı böyledir. Diğer bir kısmı ise, çok def'î ve adeta zamansız bir tarzda sırf bir emirle var edilir. Eşyanın mislinin iadesi böyledir. Buna göre, söz konusu âyetlerin bir kısmı varlıklarda özellikle ilk yaratılışlarındaki üstün hikmeti ve sanat güzelliğini ilan ediyor. Diğerleri ise, özellikle varlıkların tekrar icadlarımda ve iadelerinde gayet derecede kolaylık ve sür'ati ifade etmektedir. Demek ki âyetler arasında bir çelişki yoktur.(3)

Bununla beraber, dünya "dârü'l-hikmet" ve âhiret "daru'l-kudret" olduğundan, dünyada Hakîm, Mürettip, Müdebbir ve Mürebbî gibi çok isimlerin bir gereği olarak dünyadaki şeylerin varlığı, bir derece tedrîcî ve zamana bağlı olarak meydana gelmektedir.

اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ

"Gökleri, yeri ve bunların arasındakileri altı günde (devirde) yaratan, sonra arşa istiva eden Allah'tır" (es-Secde, 32/4.) gibi âyetler, bu hikmetli yaratılışa işaret etmektedir. "yeniden dirilme ise, hikmetten ziyade kudret ve rahmetin tezahürleri için maddeye, müddete, zamana ve beklemeye ihtiyaç bırakmadan, birden eşya inşa ediliyor."(4)

Dipnotlar

1-bkz. Sözler, 205-207. Ayrıca bkz. a.g.e., 595-597; Mesnevi, 220; Şualar, 172-173. I

2- bkz. Sözler, 557-560. Allah'ın kudretinin "şeffafiyet, mukabele, muvâzene, intizam, tecerrüd ve itaat" sırrına göre sonsuzluğunun isbatı için bkz. a.g.e., a.g.y.

3-a.g.e., 203-205.

4-bkz. Şualar,.31-32.