MUSTAFA SABRİ EFENDİ

* Şeyhülislam Mustafa Sabri için ‘ asrının yektası idi’ diyenler olduğu gibi ‘ne kendi kimseye benzerdi, ne kimse kendisine!’ diyenler de var. Cezayirli araştırmacı yazar Ammar Cidal, Şeyhülislam Mustafa Sabri’nin yekta bir dokuya sahip olduğunu söylemiştir. Bizde genellikle bu tarz ‘ nevi şahsına münhasır’ diye anılır, ifade edilir.

Mustafa Özcan

mustafaahmetozcan@gmail.com

2016-01-22 11:15:39

* Şeyhülislam Mustafa Sabri için ' asrının yektası idi' diyenler olduğu gibi 'ne kendi kimseye benzerdi, ne kimse kendisine!' diyenler de var. Cezayirli araştırmacı yazar Ammar Cidal, Şeyhülislam Mustafa Sabri'nin yekta bir dokuya sahip olduğunu söylemiştir. Bizde genellikle bu tarz ' nevi şahsına münhasır' diye anılır, ifade edilir.

* Şeyhülislam Osmanlı'nın son büyük şeyhülislamı olmasına rağmen hakkını veremedik. Hilafsız şöyle söylenebilir: Sultan İkinci Abdulhamit Han nasıl ki Osmanlı'nın son gerçek sultanı idiyse Mustafa Sabri de son büyük şeyhülislamıdır. Mısır'a sürgün gitmesi ilmini daha da inkişaf ettirmiş ve yaygınlaşmasına hizmet etmiştir.

* O, ilmiyenin Yusuf'udur. Çoklarının tasdikiyle çağının sultan-ı uleması olmuştur.

* Türkiye'nin Bediüzzaman ve tarzına ihtiyacı vardı Mısır ve İslam âleminin de Şeyhülislam Mustafa Sabri'ye ihtiyacı vardır. Bundan dolayı kader birisini Mısır'a sevk etti, diğerini Anadolu'da tuttu.

* Kısaca Şeyhülislam Mustafa Sabri batılılaşmanın her rengine karşı pusuda olmuş ve bu konuda tali kollarıyla birlikte Batılılaşma çizgisini benimseyenleri tarassut etmiş ve onlara karşı amansız bir mücadele yürütmüştür. İslam'la hocalar vasıtasıyla savaşıldığı bir ortamda İslam'ın yegâne süvarisi haline gelmiştir. Batılılaşma akımı ve rüzgârları karşısında sinmemiş belki garipler/gureba çizgisini sürdürmüştür.

* Tek başına kalsa da yolundan dönmemiş, sapmamış, Batılılaşmanın her veçhesini temsil eden bütün fikir akımlarıyla hesaplaşmıştır. Tarihin tanıdığı büyük muzdariplerden birisidir.

* Şeyhülislam Mustafa Sabri'nin vurguladığı gibi, İslam iki alanda da büyük bir taarruza maruz kalmıştır. Bu alanlardan birisi doğrudan ve silahlı saldırıdır. Müslümanlar cephede tarumar edilmiş ve hakk-ı hayatları ellerinden alınmıştır. İkinci alan ise, fikir ve iman sahasında gerçekleşmiş; genel olarak pozitivizm egemen hale gelmiş, din iman alanı gerilemiştir. İman iyice iç kaleye çekilmiş ve hapsolmuştur. Ateizm, dinsizlik cereyanı Batı'da yüzyıllarca mayalanarak tabii bir seyir içinde gelişirken İslam âlemine dayatılmıştır. Bu anlamda en büyük saldırı da İslam âlemine karşı yapılmıştır. İslam âleminin çilesi katmerli olmuştur.

*Şeyhülislam Mustafa Sabri Kahire'ye gittikten sonra İslam'ın küresel süvarisi haline gelmiştir. Ankara mezhebi adını vermiş olduğu Kemalizm doktrinine karşı sadece Ankara ve yerli uzantılarını değil aynı zamanda Arap hayranlarını ve dışarıdaki uzantılarını ve tezlerini de taşlamış, hedef almıştır.

* Şeyhülislam Mustafa Sabri'nin en büyük mücadelesi batılılaşma akımına karşı olmuştur.

* Bununla birlikte Şeyhülislam Mustafa Sabri fikri salâbeti, temsil ederken Mehmet Akif Ersoy ahlaki salabeti, Bediüzzaman da imani salabeti temsil etmiştir. Ret ve inkâr edilseler de sonraki dönemin toplumsal yapısı bu ayaklar ya da sütunlar üzerine kurulmuştur.

* Mustafa Sabri, döneminde fikri direnişi hattını temsil etmiş yılmaz bir direnişçidir.

* Şeyhülislam; Mustafa Kemal, Cemaleddin Afgani, Muhammed Abduh, Mustafa Meraği, Mahmut Şeltüt, Abbas Mahmut Akkad ve Muhammed Ferid Vecdi gibilerine karşı en azından sevenlerin hatırına sataşmamasını isteyenlere tarihi bir cevap vermiştir: Burada ne biyografi yazıyoruz ne de yalakalık yapıyoruz. İlkeleri ortaya koyuyoruz.

* Mustafa Sabri ilim adamı olduğu kadar tavır adamıdır da. Keskinliği bundandır.

*Şeyhülislam Mustafa Sabri İttihatçılarla Kemalistler arasında ortak bir bağa temas etmiştir. O da bu zümrelerin partiye değil de askeriyeye dayanmış olmasıdır. Bu nedenle rejim askerlere emanet edilmiş, ordu politize edilmiş ve bunun sonucu iki Balkan savaşı kaybedilmiştir.

* Cemaleddin Afgani ve Muhammed Abduh ekolüne karşı dinin sınırlarını, bu meyanda gayba imanın aşındırılmaması noktasında mucizeleri savunmuştur. Onun dışında yine Muhammed Abduh ile birlikte başlayan eklektik bidat akımının zemin tutması üzerine kader meselesini en yetkin bir biçimde savunmuştur.

*Mevkifu'l Beşer Tahte Sultani'l Kader adlı eseri eşi görülmemiş bir polemik kitabıdır. Bu kitabıyla birlikte adeta asrının Fahreddin Razi'si olduğunu ortaya koymuştur. Kırılmalara karşı, Maturidiliği İtizal'e köprü yapmak isteyenlere karşı da İmam Eş'ari'nin çizgisini savunmuştur.

* Akide alanında Batılı filozoflara ve felsefi akımlara karşı imanın sınırlarını beklemiştir. O bir iman muhafızıdır. Pozitivizme karşı İslam'ı savunarak adeta asrın Gazali'si ünvanını almıştır. Gaybın ve kaderin çitini savunmuştur. Keza hadislere karşı kuşkucu yaklaşımları da bertaraf etmiştir. Mustafa Meraği ve Muhammed Ferid Vecdi'ye karşı fıkhın alanını savunmuş ve Ankara mezhebinin bir umdesi veya bidatı olan Türkçenin ibadet dili olması tezine, fıkhın ve içtihat alanının sulandırılmasına yine o karşı çıkmıştır. Dâhilik üzerinden peygamberleri manevi değil maddi ve seküler kahramanlar haline getirmek isteyen Abbas Mahmut Akkad veya mucizeleri tayyeden Hayatu Muhammed kitabını yazarı ( Hürriyet neşretmiştir) Muhammed Heykel'e karşı imanın, İslam'ın ve gaybın dilini seslendirmiştir.

*20'inci yüzyılda İslam'ın fikir süvarisi ve serdengeçtisi olan Mustafa Sabri ilgimizi bekliyor. Abdulfettah Ebu Gudde onun muhalled eseri olan Mevkifi'l Akli Vel'ilmi Vel Alemi Min Rabbi'l Alemin ve İbadihi'l Mürselin kitabını asrın kitabı saymıştır. Zahid el Kevseri gurbet yoldaşı, kader arkadaşı Şeyhülislam hakkında mücahitlerin göz aydınlığı olduğunu söylemiştir.

* Şüphesiz Mustafa Sabri akliyatta asrın âlimi idi. Kendisinin de itirafıyla bu alana yatkındır ve fıtri bir meyli vardır. Çok yönlü bir âlimdir ve en önemli tarafı hakta keskinlik derecesinde salâbet ve sebatıdır. Ülkesinde şeyhülislamlık yapmasına rağmen İstanbul-İskenderiye seferi yapan gemiye kitaplarını satarak binebilmiş ve ailesiyle birlikte ancak üçüncü mevkide seyahat edebilmiştir.

* Onun hoş sözlerinden birisi şudur: Hıristiyan ancak dinini atarak aklını kurtarabilir. Aklını kurtarmak isteyen Batılı da bunu ancak dinini feda ederek başarabilir. Müslüman ise aklıyla imanını artırır imanıyla da aklının sınırlarına hürmet ve riayet eder.

* O dönemde Musa Carullah Bigiyef ile Şeyhülislam Mustafa Sabri de İbni Arabi etrafında kalem münakaşalarına dalmışlardı. Akli ilimlerde hem Şeyhülislam Mustafa Sabri Bey hem de Musa Carullah Bey yed-i tüla sahibi. İkisi de birisinin dengi kalemler. Sıkletleri eşit. Musa Carullah Bigiyef, ' gönül ferman dinlemez' misali muhabbet faslı üzerinden giderken Mustafa Sabri mizan-ı şeriat üzerinden gidiyor ve 'hakkın hatırı her şeyden alidir' desturuyla hareket ediyor.

* Kahire'de sabık Şeyhülislam Yardımcısı Muhammed Zahid el Kevseri'nin evine uğrayanlar; evini tıka basa kitapla meşbu bulurlar. Evinde kitaptan geçilmez. İğne atsan yere düşmez. Zira ilgilendiği alan tevsiki/belgelendirmeyi gerektirmektedir. Evi kitapla dolup taştığı gibi Kevseri ayrıca kütüphanelere de taşar. Daru'l Kütüp el Mısriyye daimi uğrak yerlerinden birisidir. Hadis ve benzeri konularla ilgilenmektedir. Buna mukabil Şeyhülislam Mustafa Sabri'nin evine uğrayanlar ise ortada birkaç kitaptan başkasını göremezler. Bunun iki nedeni vardır. Şeyhülislam yazdıklarını önceden zihnine yazmıştır. Ayrıca akliyat alanıyla ilgilenmektedir, belgeden ziyade muhakematla meşguldür. Ayrıca gençliğinde ve mezuniyetten sonra yaptığı işlerden birisi kütüphane müdürlüğüdür. Kitabiyat bakımından altı sağlamdır. Yani evindeki birkaç kitabın arkasında binlerce kitabın bulunduğu kütüphaneler vardır. 1900 yılında II. Abdülhâmid Han'ın Hâfız-ı Kütübü oldu. Bediüzzaman'ın da belki vefat ederken yanında sadece birkaç kitap bulunuyordu. Lakin Tahir Paşa'nın konağında binlerce kitabın arasında yaşamıştır.

*Muhammed Abduh Eş'ariliği Cebriye'nin kol ve türevleri arasında saymıştır. Bundan dolayı ihtiyar ve cebir meselesinde Maturidiliği benimsediğini savunmuştur. Bu tartışmalar sonrasında Mısır'a gelen Şeyhülislam Mustafa Sabri ise bu tartışmaya bir tepki olarak Maturidilik mezhebinden çıkarak, Eş'ariliği benimsemiştir.

Bu yazıya yorum yazın

Bu yazıya gelen yorumlar.

DİĞER YAZILAR

BEDREDDİN AYNİ VE MEVLANA

Garez ile ilim çok farklı şeyler. Garez manevi hastalık belirtisidir. Bazen ilim kalıbına dö

BEDİÜZZAMAN-2

İttihatçıların yüzeye çıktıkları sıralarda da Türkiye’de siyaset anlamını kaybetmişt

BEDİÜZZAMAN-1

Bediüzzaman, ‘ muhabbet fedaileriyiz husumete vaktimiz yok’ derken daima insanlar arasında iyi

MÜNİR GADBAN(1942-2014)

Muhammed Kutup’un vefatı üzerinden çok geçmeden yine Mekke’den ikinci bir ölüm haberiyle i

YUSUF KARADAVİ

Yusuf Karadavi geçenlerde Arap Baharının önünü, İsrail’in ömrünü uzatmak için kestikle

MUSTAFA SIBAİ(1918-1964)

Son devirde Reşid Rıza, Mustafa Sıbai, Karadavi Şiilerle uzun dönemler dostane münasebetler ge

SEYYİD KUTUP(1906-1966)

*20’inci yüzyıla ait şehitler kervanı arasında temayüz eden isimlerden birisi de Seyyit Kutu

MUHAMMED KUTUP(1919-2014)

Muhammed Kutup’un en temel vasfı teorisyen olmasıdır. Mütefekkirden öte bir teorisyendir. Tef

MUSTAFA SABRİ EFENDİ

* Şeyhülislam Mustafa Sabri için ‘ asrının yektası idi’ diyenler olduğu gibi ‘ne kendi

HASAN EL BENNA(1906-1949)

Hasan el Benna’nın projesi, arzulanan İslami itidal cemaati gerçekleştirmektir. Bu aynı zaman

EŞREF ALİ TEHANEVİ(1863-1943)

İmam Rabbani ve izindekilerden sonra, geçen yüzyılda Şeyhül Hind Mahmud Hasan ile birlikte her

Dua eden, bana dua ettiği zaman onun duasına karşılık veririm.

Bakara, 2/186

GÜNÜN HADİSİ

"iman bakımından müminlerin en mükemmeli, ahlâkça en güzel olanlar ve ailesine en güzel davrananlardır."

Tirmizi

SON YORUMLAR

TARİHTE BU HAFTA

*Fatih Camii Tekrar İbadete Açıldı(15 Nisan 1772) *Şeyhülislam İbn-i Kemal'in Vefatı(16 Nisan 1534) *Einstein'in Ölümü(18 Nisan 1955) *93 Harbi Başladı(19 Nisan 1877) *Miladi Takvime Göre Efendimiz'in(s.a.v) Doğumu(20 Nisan 571)

ANKET

Sitemizle nasıl tanıştınız?

Yükleniyor...

MUSTAFA SABRİ EFENDİ

Bu yazıya yorum yazın

Bu yazıya gelen yorumlar.

DİĞER YAZILAR

GÜNÜN HADİSİ

KATEGORİLER

SON YORUMLAR

TARİHTE BU HAFTA

ANKET

Sitemizle nasıl tanıştınız?

SİTE HARİTASI