İkinci halife Hz. Ömer’in destansı halifeliği esnasında gerçekleşen olayların belki de en büyüğü minbere çıkıp da yüreğini kasıp kavuran o büyük endişeyi iman kardeşlerine açtığı olaydır.

“Eğrilirsem, beni nasıl doğrultursunuz?” bunu sormuştur halife Ömer. Peygamber aleyhissalatu vesselam’ın, “hak ile bâtılı ayırma” kabiliyetiyle vasfedip “Fâruk” ünvanıyla şereflendirdiği bir güzide isim olarak bunu sormuştur üstelik.

Aldığı cevap ise, “Eğrilirsen, seni kılıçlarımızla doğrulturuz” şeklindedir.

Bu kısa ve sert cevap, iki önemli mesajı beraberce içermektedir:

(1) Bugüne kadar senin icraatına ve ictihadına karşı muhalefet sergilememiş isek, bu sen yanlış yapıyor olduğun halde bizim de yanlışa meyyal oluşumuz dolayısıyla susmayı tercih edişimizden değildir. Doğru yolda yürüdüğün kanaatindeyiz ki, karşında değiliz.

(2) Yarın hayatî bir noktada ümmeti yanlış bir yola sevk etmeye kalkıştığını ve bunda da ısrar ettiğini görecek olsak, hakkın hatırını senin hatırına tercih ederiz.

Rivayetlerde, aldığı bu cevap üzerine Hz. Ömer’in çok sevindiği ve halife olarak böyle bir mü’minler topluluğu içinde yaşıyor olduğu için Allah’a şükrettiği bildirilir.

Hz. Ömer sevinip şükretmiştir; çünkü bu söz hem mü’minlerin onun o güne kadarki icraat ve ictihadında bir yanlış görmediğinin teyididir, hem de o günden sonra bir yanlış durumda koca bir ümmetin de sorumluluğunu almış vaziyette yanlış yolda yürümesine müsaade edilmeyeceğinin…

Hz. Ömer’in bu tavrı aramızda çokça zikredilse de, mutad uygulamamız, ‘mürşid’ makamında gördüğümüz kişiler tarafından yapılan yanlış bile olsa bir hikmeti olduğunu düşünmek, “Hikmeti nedir?” diye sual edeni ise “Hikmetinden sual olunmaz” diye susturmak şeklindedir.

O yüzden, bir eleştiri ahlâkı yerleşmemiştir bugünün ehl-i dininin dünyasına. Onun yerine, ‘eleştiri’yi ahlâksızlık olarak görme gibi bir tutum tercih edilmektedir. Hatta, ‘ihanet’ olarak…

İman kardeşine sırtındaki akrebi veya koynundaki yılanı haber vermek ‘uhuvvet’e ters; sırtındaki akrebi veya koynundaki yılanı görmezden gelmek mahzâ uhuvettir!

Ortada bir yanlış mı var? Elimiz ve dilimiz, yanlışı düzeltmek için değil; yanlışa dikkat çekeni ‘hizaya getirmek’ için çalışır hemen. Susmayı tercih edip rahat edecek yerde, yanlışa işaret edip izalesi için çırpınan bir mü’min görünce, Hz. Ömer misal şükür sözleri dökülmez dilimizden… Hz. Ömer ‘kılıçla’ düzeltilmeye dahi razıyken, bizim ‘sözle’ doğrultulmaya dahi tahammülümüz yoktur. Bilakis, ‘Sus!’ der ellerimiz, “Şimdi geliyorum ha!” mesajı verir ayaklarımız, ‘ihlâs’ı hatırlatır dillerimiz.

Bir yanlışı, bir eksiği, bir kusuru âdâbınca ifade etmek, Bediüzzaman’ın “Haklı tenkid hakikatı rendeçler” beyanına, “Mehenge vurunuz. Sözlerim bakır çıktıysa…” diye başlayan ricasına rağmen, ‘tenkitçilik hastalığı’ damgasını yer hemen. Ardından, ‘ihlâs’ hatırlatılır.

Sizin getirdiğiniz uyarı ‘tenkitçilik hastalığı’dır da, sizin uyarınıza ‘tenkitçilik hastalığı’ yaftasını vurmak tenkitçilik değil, hastalık hiç değil, bilakis sıhhat alâmetidir!

Siz bir yanlışa dikkat çektiğinizde “İhlâs Risalesi’ni kendi nefsi için okumak” ölçüsünden söz edilir de, bu uyarıyı yapanın daha bu uyarıyı yaparken “İhlâs Risalesi’ni nefsi için değil, bir mü’min kardeşi olarak size karşı” okuyor olduğu çelişkisi asla görülmez.

İhlâs Risalesi, elbette, öncelikle ve esasen kendimiz için, kendi nefsimizi sigaya çekerek okunmalıdır; bu açık…

Ama İhlâs Risalesi’ni yazarak Bediüzzaman ‘kendi nefsi’ni değil ‘kardeşlerinin nefsi’ni de muhatap aldığını, “Şöyle yapın, bundan sakının” diye nasihatlarda bulunduğuna göre; kendi nefsini unutmamak kaydıyla İhlâs Risalesi’nin ölçüleri pekâlâ iman kardeşlerimiz de değerlendirme alanında tutularak okunabilmelidir.

Nitekim, yukarıda da dikkat çektiğim üzere, ortada çelişik bir durum vardır zaten.

Bir mü’minin bir yanlışın izalesi gayretiyle getirdiği bir eleştiriyi İhlâs Risalesi düsturları hatırlatılarak ‘ihlâssızlık’ kapsamında değerlendirirken gerçekleşen, elbette ki ‘bir mü’mini ihlâssızlıkla suçlama ihlâsı’ değildir!

Hâlbuki, haklı tenkid, bizzat Bediüzzaman’dan öğrendiğimiz üzere, ‘ihlâs düsturları’na aykırı değildir: “Sizlerin kalb ve ruh ve aklınızı ittiham etmem. Risale-i Nur’un verdiği tesire binaen itimad ediyorum. Fakat, nefs ve hevâ ve his ve vehim bazen aldatıyorlar. Onun için, bazen şiddetli ikaz olunuyorsunuz. Bu şiddet, nefs ve heva ve his ve vehme bakıyor; ihtiyatlı davranınız.”

Haklı tenkid ‘ihlâs düsturları’na ters olmadığı için, bir noktada kritik bir yanlış görüp ona dikkat çeken mü’min de, o yanlış görülen hususun aslında ‘yanlış’ olmadığı veya ‘kritik’ nitelikte olmadığı cevabıyla ona mukabele eden mü’min de ‘ihlâssızlık’ ediyor değildir.

 Benim için bir eleştiri/özeleştiri ikliminde ‘ihlâs’ kriteri, haklı olduğu hallerde dahi zayıfı ‘ihlâs düsturları’nı hatırlatarak eleştirinin, haksız olduğu bir halde kuvvetiyle de ‘ihlâs düsturları’nı hatırlatma yürekliliği gösterip göstermediğidir.

Keza, bir gerilim anında küçüklere İhlâs Risalesi’ni hatırlatırken, büyüklere de İhlâs Risalesi’ni hatırlatıp hatırlatmadığı…

Haksız olduğu halde güçlüye bir şey diyememek, mağdur olduğu halde zayıfa ‘ihlâs’ düsturlarını hatırlatmak…

Hayır, ihlâs bu değildir. ‘Uhuvvet’i tesis etmenin yolu da buradan geçmemektedir.

İhlâsın ve uhuvvetin yolunun nereden geçtiğini ise, Peygamber aleyhissalatu vesselam’dan rivayetle, Enes b. Mâlik şöyle haber vermektedir:

“Resûlullah aleyhissalatu vesselam buyurdular ki:

‘Kardeşine, zalim de olsa mazlum da olsa, yardım et.’

‘Mazlumsa yardım ederim de, zalime nasıl yarım ederim?’ diye sorulmuştu.

‘Onu zulümden alıkoyarsan, bu da ona yardımdır’ buyurdu.”

METİN KARABAŞOĞLU

RİSALE OKUMALARI 4

NESİL YAYINLARI